Unsplash The New York Public Library
Από το www.ow.gr / Μ. Παπαδοδημητράκη
Ένας ψυχολόγος εξηγεί γιατί χρειάζεται να σκεφτόμαστε με όρους που ξεπερνούν τα τεχνητά σύνορα. Αυτά τα σύνορα που εμείς οι άνθρωποι δημιουργήσαμε.
«Όταν κοιτάς από ψηλά, μοιάζει η Γη με ζωγραφιά κι εσύ την πήρες σοβαρά. Μοιάζουν τα σπίτια με σπιρτόκουτα, μοιάζουν μυρμήγκια οι ανθρώποι, το μεγαλύτερο ανάκτορο μοιάζει μ’ ένα μικρούλι τόπι».
Και με τους στίχους αυτούς του Κώστα Χατζή, η σκέψη περνάει στο κείμενο που είχε γράψει το 1983 ο Russell Schweickart, ένας από τους αστροναύτες της διαστημικής αποστολής Apollo 9. «Κοιτάς εκεί κάτω και δεν μπορείς να φανταστείς πόσα σύνορα και όρια περνάς, ξανά και ξανά και ξανά, και δεν τα βλέπεις καν. Εκεί, εκατοντάδες άνθρωποι στη Μέση Ανατολή σκοτώνεστε μεταξύ σας για μια φανταστική γραμμή που δεν γνωρίζετε καν, που δεν μπορείτε να δείτε. Και από εδώ που κοιτάς, η γη είναι ένα σύνολο και είναι τόσο όμορφη. Θα ήθελες να μπορούσες να πάρεις ένα άτομο σε κάθε χέρι, ένα από κάθε [αντίπαλη] πλευρά, και να πεις “Kοίτα. Κοίτα από εδώ. Δες. Τι είναι σημαντικό;”
»Ο Archibald Macleish [σ.σ. Aμερικανός ποιητής και συγγραφέας] κατά κάποιον τρόπο γνώριζε αυτό το βήμα που έχει κάνει σήμερα η ανθρωπότητα. Γράφει ότι κατά κάποιον τρόπο τα πράγματα έχουν αλλάξει ξαφνικά και δεν βλέπουμε πλέον τον εαυτό μας με τον τρόπο που τον βλέπαμε πριν. Βλέπουμε “τη Γη όπως είναι αληθινά, φωτεινή και γαλάζια και όμορφη σε αυτή την αιώνια σιωπή όπου επιπλέει” και “άντρες και γυναίκες μαζί ως αναβάτες στη Γη, σε αυτή τη φωτεινή ομορφιά στο αιώνιο κρύο, αδέλφια και αδελφές που ξέρουν τώρα ότι είναι πραγματικά αδέρφια”».
Γιατί νιώθουμε διαφορετικοί;
Απολιθώματα και DNA αποκαλύπτουν ότι το είδος μας ξεκίνησε από την ανατολική Αφρική πριν από περίπου 250.000 έως 300.000 χρόνια. Αν μπορούσε να πιάσουμε από την αρχή το γενεαλογικό μας δέντρο, θα ανακαλύπταμε ότι όλοι έχουμε τους ίδιους προγόνους.
«Ανήκουμε περισσότερο στη Γη παρά σε ένα έθνος, ανήκουμε περισσότερο σε ένα είδος παρά σε μια εθνικότητα. Παρόλο που μπορεί να νιώθουμε ξεχωριστοί και διαφορετικοί, όλοι έχουμε κοινή πηγή προέλευσης», κατά τα γραφόμενα του Steve Taylor, λέκτορα Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Leeds Beckett.
Αν τα παραπάνω ισχύουν, τότε πώς εξηγείται ο εθνικισμός και γιατί οι άνθρωποι χωρίζονται σε ομάδες και αποκτούν διαφορετικές εθνικές ταυτότητες; «Ίσως η ύπαρξη διαφορετικων ομάδων να είναι πιο αποτελεσματική όσον αφορά την οργάνωση, αλλά αυτό δεν εξηγεί γιατί νιώθουμε διαφορετικοί. Ή γιατί διαφορετικά έθνη ανταγωνίζονται και πολεμούν μεταξύ τους», συμπληρώνει.
Η Θεωρία Διαχείρισης του Τρόμου
Οι άνθρωποι είναι ζώα που εξελίχθηκαν για να επιβιώσουν, ώστε να αναπαραχθούν και να φροντίσουν τους απογόνους τους. Ωστόσο, θέλουν να βλέπουν τη ζωή ως κάτι περισσότερο, να καταφέρουν κάτι παραπάνω. Θέλουν οι ζωές τους να έχουν νόημα και σημασία. Σύμφωνα με τη θεωρία της διαχείρισης του τρόμου, αυτές οι επιθυμίες πηγάζουν από την ανθρώπινη επίγνωση της δικής μας ευαλωτότητας και θνησιμότητας.
Η θεωρία σκοπό έχει την κατανόηση της συχνά ισχυρής επιρροής που μπορεί να ασκούν βαθιά ριζωμένες ανησυχίες για τη θνητότητα στην αίσθηση του εαυτού και την κοινωνική συμπεριφορά. Με άλλα λόγια, όταν αισθανόμαστε ανασφαλείς, τείνουμε να συσπειρωνόμαστε με αυτούς που έχουν τις ίδιες πολιτικές απόψεις και την ίδια εθνική ταυτότητα με εμάς, και στήνουμε απέναντι όποιον δεν συμφωνεί. «Φαίνεται ότι έχουμε την τάση να κολλάμε σε “ταμπέλες” ταυτότητας για να υπερασπιστούμε τους εαυτούς μας ενάντια στην ανασφάλεια», εξηγεί ο Taylor.
Η συγκεκριμένη θεωρία, παρά την κριτική που έχει δεχτεί, θα μπορούσε σε έναν βαθμό να εξηγήσει γιατί ο εθνικισμός και οι εθνοτικές συγκρούσεις κάνουν πιο αισθητή την παρουσία τους σε περιόδους κρίσης και αβεβαιότητας. «Η φτώχεια ξυπνάει το κακό», είχε πει η Άλκη Ζέη.
«Μια αυξημένη αίσθηση ανασφάλειας φέρνει μια ισχυρότερη ανάγκη για εννοιολογικές ετικέτες, ώστε να ενισχύσουμε την αίσθηση της ταυτότητάς μας», προσθέτει ο Taylor. «Έχουμε, επίσης, την παρόρμηση να νιώσουμε ασφάλεια μέσω της αίσθησης ότι ανήκουμε σε μια ομάδα με κοινές πεποιθήσεις και συμβάσεις. Έτσι, είναι πιθανό ότι οι άνθρωποι που αισθάνονται υψηλότερα επίπεδα ανασφάλειας και άγχους να είναι οι πιο επιρρεπείς στον εθνικισμό, τον ρατσισμό και τον φονταμενταλισμό».
Πέρα από τον εθνικισμό και χωρίς τα σύνορα
«Έχω μελετήσει ανθρώπους που έχουν βιώσει βαθιά προσωπική μεταμόρφωση, π.χ. μετά από πένθος ή διάγνωση καρκίνου. Η ζωή τους γίνεται πιο πλούσια, πιο γεμάτη και πιο ουσιαστική. Έχουν μια νέα αίσθηση εκτίμησης, μια αυξημένη επίγνωση του περιβάλλοντός τους, πιο αυθεντικές σχέσεις».
Οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν την ανάγκη μια ομαδικής ταυτότητας, γιατί δεν νιώθουν πλέον χωριστοί, ευάλωτοι και ανασφαλείς. «Ένα από τα κοινά χαρακτηριστικά τους είναι ότι δεν αυτοπροσδιορίζονται πλέον με όρους εθνικότητας, θρησκείας ή ιδεολογίας. Δεν αισθάνονται πλέον Αμερικανοί ή Βρετανοί, Μουσουλμάνοι ή Εβραίοι. Νιώθουν την ίδια συγγένεια με όλους τους ανθρώπους. Αν έχουν κάποια αίσθηση ταυτότητας, είναι αυτή του πολίτη του κόσμου, μέλη της ανθρώπινης φυλής και κάτοικοι του πλανήτη».
Για τον Taylor, ο εθνικισμός είναι μια ψυχολογική παρέκκλιση. «Οφείλουμε στους προγόνους και στους απογόνους μας, και στην ίδια τη Γη, να προχωρήσουμε πέρα από αυτήν», γράφει. «Τα εθνικιστικά εγχειρήματα (όπως το Brexit) είναι άκρως προβληματικά, καθώς βασίζονται στο άγχος και την ανασφάλεια, άρα αναπόφευκτα δημιουργούν διχόνοια. Εφόσον ο εθνικισμός αντιβαίνει την πραγματικότητα της ανθρώπινης φύσης και προέλευσης, τέτοια εγχειρήματα αποδεικνύονται προσωρινά. Είναι αδύνατο να παρακάμψουμε τη θεμελιώδη διασύνδεση της ανθρώπινης φυλής».
Ας φέρουμε στο νου τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν όλοι οι άνθρωποι τα τελευταία χρόνια. Από την οικονομική κρίση και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής μέχρι την πανδημία και τις μετακινήσεις πληθυσμών, τα ζητήματα αυτά δεν γνωρίζουν σύνορα. Είναι συλλογικά και μόνο συλλογικά μπορούν να αντιμετωπιστούν.
Σχόλια