Από το efiveia.gr / Ευφροσύνη Αλεβίζου Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας-Ψυχοθεραπεύτρια
Η πανδημία διέκοψε την αναμενόμενη ροή σε πολλές διατάσεις της ζωής μας. Από τη μία, αυτό το γεγονός μάς στέρησε τη δυνατότητα για ανταπόκριση στις περιστάσεις με αυτοματοποιημένους τρόπους. Από την άλλη όμως, μας έδωσε την ευκαιρία – έστω και αναγκαστικά – να επιστρατεύσουμε τόσο νέους τρόπους επικοινωνίας, όσο και νέους τρόπους ανταπόκρισης σε προκλήσεις.
Οι μαθητές του Γυμνασίου δίνουν φέτος για πρώτη φορά τελικές εξετάσεις μετά τα μέτρα κατά της πανδημίας. Μέσα από τις σχέσεις μου με τις οικογένειες των εφήβων αυτήν την περίοδο, μου μεταφέρεται ένα αίσθημα αυξημένου άγχους από γονείς και μαθητές. Όπως πιθανόν μαντεύετε, η σειρά με την οποία αναφέρομαι στους γονείς και στα παιδιά δεν είναι τυχαία. Από τους γονείς στα παιδιά και όχι από τα παιδιά στους γονείς. Αυτή πιστεύω πως είναι η κατεύθυνση προς τη σωστή διαχείριση του άγχους. Διαχείριση του άγχους από τους γονείς με προσεκτική εκτίμηση του δικού τους συναισθηματικού κόσμου και των δικών τους συναισθηματικών αντιδράσεων και υποστήριξη των παιδιών στη διαχείριση του δικού τους άγχους. Αγχωμένοι γονείς σημαίνει και αγχωμένα παιδιά. Αυτό όμως δε χρειάζεται σε καμία περίπτωση να λειτουργεί και αντίστροφα. Αν δηλαδή παρατηρείτε στην οικογένειά σας ότι αγχωμένα παιδιά σημαίνει και αγχωμένοι γονείς, τότε πρέπει να ρίξετε μια πολύ προσεκτική ματιά στον εαυτό σας και στη σχέση σας με το παιδί σας.
Θα σας πρότεινα μάλιστα μια ματιά σε βάθος χρόνου. Μια ματιά που να ρίχνει φως στον τρόπο με τον οποίο αναπτυξιακά έχετε διαμορφώσει τον ρόλο σας και την αλληλεπίδραση με το παιδί σας ως προς το ζήτημα του σχολείου και των υποχρεώσεων που αφορούν τον μαθητικό ρόλο. Τι τύπος μαθητή/μαθήτριας είναι το παιδί σας στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου; Είναι ο υπεύθυνος, συνεπής τύπος μαθητή που οργανώνεται έγκαιρα ως προς τις υποχρεώσεις του και λειτουργεί αυτόνομα και αποτελεσματικά; Ο τύπος του «αδιάφορου», ή τουλάχιστον του φαινομενικά αδιάφορου μαθητή που δεν οργανώνεται έγκαιρα, που αναβάλει συστηματικά και δυσκολεύεται να ανταποκριθεί αυτόνομα στις υποχρεώσεις του, με αποτέλεσμα να έχει συσσωρευμένα κενά ή και χαμηλή βαθμολογία;
Είναι αυτονόητο ότι το μαθησιακό προφίλ που εμφανίζει σήμερα το παιδί σας, είναι προϊόν και των δικών του χαρακτηριστικών και των δικών του δυσκολιών και κλίσεων, αλλά είναι και σε μεγάλο βαθμό προϊόν της αλληλεπίδρασης με τη δική σας στάση απέναντι στο σχολείο. Τα παιδιά μαθαίνουν από τα πρώτα τους μαθητικά χρόνια να προσαρμόζονται στις στρατηγικές της οικογένειας και στον τρόπο με τον οποίο οι γονείς κατευθύνουν τη σχέση τους με το σχολείο.
Αν έχετε καλλιεργήσει την έμφαση σε στρατηγικές επίλυσης προβλήματος με την κατάλληλη ισορροπία μεταξύ αυτονομίας και πλαισίου υποστήριξης, τότε το πιθανότερο είναι ότι το παιδί σας σήμερα, ως μαθητής του Γυμνασίου, εμφανίζει το πρώτο προφίλ που σας περιγράφω. Αν έχετε επιτρέψει στα δικά σας ζητήματα προσδοκιών για το σχολείο και τις επιδόσεις να κυριαρχήσουν στην μεταξύ σας σχέση, τότε υποθέτω ότι το σχολείο έχει γίνει πεδίο αναμέτρησης δυνάμεων από νωρίς στη μαθητική ζωή του παιδιού σας. Μαζί με αυτή την υπόθεση, μπορώ να φανταστώ και μία συγκρουσιακή ατμόσφαιρα στο σπίτι σας και κλίμα πίεσης, άγχους και θυμού και απομάκρυνση του εφήβου σήμερα.
Όσο πιέζουμε, τόσο τα παιδιά απομακρύνονται προκειμένου να αποφύγουν την πίεση. Όσο απομακρύνονται, τόσο μικρότερη πρόσβαση έχουμε στον κόσμο τους. Και όσο μικρότερη πρόσβαση έχουμε στον κόσμο τους, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να εντοπίσουμε τα ζητήματα στα οποία χρειάζονται βοήθεια και να μπορέσουμε να τους παρέχουμε την κατάλληλη βοήθεια. Ο μαθητής Γυμνασίου που δείχνει παραιτημένος, μπορεί να αντιμετωπίζει μαθησιακές δυσκολίες. Ο μαθητής που υψώνει ένα προσωπείο αδιαφορίας απέναντι στους γονείς, έχει βρει αυτόν τον τρόπο ως την καλύτερη άμυνά του απέναντι στην πίεση που δέχεται εντός και εκτός οικογένειας. Όσον αφορά την πίεση εκτός οικογένειας, θα μπορέσετε να παρέμβετε και να βοηθήσετε, μόνο όταν θα έχετε εξασφαλίσει συνθήκες συναισθηματικής ασφάλειας εντός οικογένειας.
Εμείς οι γονείς είμαστε οι ενήλικες στη σχέση, άρα εμείς οφείλουμε να εντοπίζουμε τις πηγές του δικού μας άγχους και να μην επιτρέπουμε στις δικές μας δυσκολίες να επηρεάζουν με αρνητικό τρόπο την ανταπόκριση των παιδιών μας στις προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν. Εκτιμήστε τις περιστάσεις ρεαλιστικά και χωρίς υπερβολικό συναισθηματισμό. Τι αντιπροσωπεύουν οι τελικές εξετάσεις; Μια δοκιμασία όπου το παιδί σας καλείται να αποδείξει ότι έχει επαρκείς γνώσεις για να προαχθεί στην επόμενη τάξη ή βαθμίδα εκπαίδευσης. Μπορεί να αναρωτιέστε γιατί σας επισημαίνω αυτό το αυτονόητο γεγονός. Σας το επισημαίνω επειδή πολλές φορές υπεισέρχονται στη γνωσιακή μας αντίληψη για τα πράγματα που μας αφορούν, συναισθηματικές διαστάσεις που επιβαρύνουν ανώφελα τις περιστάσεις ζωής όπου καλούμαστε να ανταπεξέλθουμε. Με απλά λόγια, οι επιδόσεις στις εξετάσεις αντικατοπτρίζουν τις γνώσεις του παιδιού σας στα συγκεκριμένα σχολικά αντικείμενα που εξετάζονται. Δεν αντικατοπτρίζουν ούτε τη γενικότερη αξία του παιδιού σας, ούτε τη δική σας αξία ως γονείς.
Οι χαμηλές επιδόσεις σημαίνουν έλλειμμα γνώσης και μαθησιακά κενά. Πρέπει λοιπόν να εντοπισθούν τα αίτια για το μαθησιακό έλλειμμα και να καλυφθούν τα κενά με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και στον μέγιστο δυνατό βαθμό που επιτρέπουν οι δυνατότητες του κάθε παιδιού.
Όλα τα παραπάνω είναι ζητήματα που, κατά την γνώμη μου, πρέπει να αντιμετωπιστούν ως προβλήματα προς διαχείριση και επίλυση. Όχι ως χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του παιδιού σας, ούτε ως «απόδειξη» της ανεπάρκειας σας στον ρόλο σας. Είναι πιθανό να ανακαλύψετε ότι χρειάζεται να αλλάξετε τις στρατηγικές που έχετε ως τώρα χρησιμοποιήσει, προκειμένου να οδηγήσετε το παιδί σας στην απόκτηση δεξιοτήτων που θα χρειαστεί και τώρα και στην ενήλικη ζωή του. Τι χρειάζεται ένα άτομο για να ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της ζωής σε οποιαδήποτε αναπτυξιακή φάση; Χρειάζεται δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων, εξάσκηση στην λήψη υπεύθυνων αποφάσεων, επικέντρωση σε θετικές επιλογές και συναισθηματική ενδυνάμωση με στόχο την ψυχική ανθεκτικότητα. Αυτές οι δεξιότητες οφείλουν να είναι ο στόχος σας, κατά τη γνώμη μου, και όχι η βαθμολογία στις τελικές εξετάσεις.
Φυσικά, αν οι έφηβοι μάθουν να ανταποκρίνονται σε προκλήσεις χρησιμοποιώντας κατάλληλα τις δικές τους δυνάμεις και την υποστήριξη από το περιβάλλον τους, τότε θα μπορέσουν να είναι αποτελεσματικοί και στη σχέση τους με το σχολείο.
Επίσης, προσέξτε την παγίδα της συσχέτισης των εξετάσεων του σχολείου με το γενικότερο πλαίσιο της ζωής και του μέλλοντος του παιδιού σας. Οι χαμηλές επιδόσεις στις εξετάσεις μπορούν να γίνουν ευκαιρία για να διαπιστωθούν ελλείψεις οι οποίες θα καλυφθούν μεταγενέστερα με τον κατάλληλο τρόπο. Μπορούν να γίνουν ευκαιρία για να εντοπιστούν αδυναμίες και δυσκολίες που χρειάζονται ιδιαίτερη και εξατομικευμένη παρέμβαση για τον μαθητή. Μπορούν να γίνουν ευκαιρία να γνωρίσει ο έφηβος καλύτερα τον εαυτό του και να εντοπίσει στοιχεία που τον βοηθούν και στοιχεία που δεν τον βοηθούν στους στόχους του και να ξεκινήσει τις απαραίτητες αλλαγές.
Στην αξιοποίηση όλων αυτών των ευκαιριών, είναι αυτονόητο ότι το παιδί σας, σας χρειάζεται ως συμμάχους και συνεργάτες του. Προκειμένου όμως να είστε δίπλα του, χρειάζεται να αλλάξετε το δικό σας σκεπτικό για τις εξετάσεις και για το νόημα και τις πιθανές τους επιπτώσεις στη ζωή. Οι χαμηλές επιδόσεις στις εξετάσεις του σχολείου δε σημαίνουν ότι το παιδί σας δε θα μπορέσει να σπουδάσει και να αποκατασταθεί επαγγελματικά. Αν εσείς κάνετε αυτή την νοερή προέκταση στα αρνητικά σενάρια για το μέλλον, τότε περνάτε ένα μήνυμα αποθάρρυνσης στο παιδί σας. Ταυτόχρονα, μεταδίδετε ένα αυθαίρετο και λανθασμένο σκεπτικό που περιορίζει τη μελλοντική πορεία και τις πιθανές επιλογές για τη ζωή του εφήβου σε έναν απόλυτο συσχετισμό με την τωρινή σχολική του επίδοση. Αν λοιπόν στο σκεπτικό σας κυριαρχούν τέτοια σενάρια, τώρα είναι μια κατάλληλη ευκαιρία να τα επανεξετάσετε και να τα αναθεωρήσετε.
Πάμε λοιπόν στο «δια ταύτα». Οι νεαροί έφηβοι που δεν μπήκαν ομαλά στο πλαίσιο του γυμνασίου λόγω συνθηκών πανδημίας, είναι σαν να εκτοξεύονται από το δημοτικό για πρώτη φορά στις απαιτήσεις της βαθμίδας τους. Παρόμοια βέβαια είναι η κατάσταση και για τα παιδιά που τελειώνουν τώρα την Α΄ Γυμνασίου. Αν τα παιδιά είναι αγχωμένα και αποπροσανατολισμένα, ο δικός μας ρόλος είναι να τους προσφέρουμε μια πυξίδα. Σας υπενθυμίζω ότι πολλές φορές, όσο πιο αδιάφορος δείχνει ένας έφηβος, τόσο πιο αποπροσανατολισμένος αισθάνεται. Επειδή δεν μπορεί να εκφράσει την πίεση που αισθάνεται με άλλον τρόπο, την κρύβει κάτω από τη μάσκα της αδιαφορίας. Πρώτο μέλημά σας κατά τη γνώμη μου, οφείλει να είναι η ενθάρρυνση του παιδιού σας και η επανάληψη του μηνύματος της άνευ όρων αποδοχής σας. Σε συνδυασμό με τα παραπάνω, χρειάζεται να επικεντρώσετε στον εντοπισμό αισθήματος ματαίωσης και πιθανού πλήγματος στην αυτοεκτίμηση, γιατί χωρίς την αποκατάστασή τους, δε θα μπορέσει το παιδί σας να διαχειριστεί δυσκολίες και προκλήσεις με χαρακτηριστικά ψυχικής ανθεκτικότητας. Αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούν να προκύψουν και να διαμορφωθούν μόνο σε συνδυασμό με αίσθημα επάρκειας για τον εαυτό.
Ταυτόχρονα σας προτείνω να καταστρώσετε στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων μαζί με το παιδί σας. Τι χρειάζεται το παιδί σας; Δώστε του το περιθώριο μέσα από μία συνεργατική προσέγγιση να σας εκφράσει τις ανάγκες του. Βοηθήστε τον/την να τις εκφράσει ώστε να μπορέσετε να σχεδιάσετε από κοινού την κάλυψή τους. Μπορεί να χρειάζεται τη βοήθειά σας σε συγκεκριμένα σχολικά αντικείμενα. Μπορεί να χρειάζεται τη βοήθειά σας στην εφαρμογή τεχνικών μελέτης και απομνημόνευσης. Μπορεί να χρειάζεται τη βοήθειά σας στην οργάνωση και διαχείριση του χρόνου του. Μπορεί ακόμα να χρειάζεται όλα τα παραπάνω και επιπλέον να χρειάζεται υποστήριξη στη διαχείριση του άγχους του.
Ο νεαροί έφηβοι δε διαθέτουν ένα σενάριο εξετάσεων. Δεν έχουν δηλαδή την προηγούμενη εμπειρία, ώστε να δημιουργήσουν μια νοητική δομή, ένα σχήμα που να τους διευκολύνει να κατανοήσουν το πλαίσιο των εξετάσεων και να ανταποκριθούν κατάλληλα στις απαιτήσεις του. Χρειάζονται έναν νοερό οδικό χάρτη και ο δικός σας ρόλος είναι να τους βοηθήσετε να τον δημιουργήσουν. Οποιαδήποτε περίσταση αντιμετωπίζουμε για πρώτη φορά εμπεριέχει το άγχος του άγνωστου. Η εξοικείωση είναι η διάσταση που μας μαθαίνει να πλοηγούμαστε με πυξίδα την προηγούμενη εμπειρία μας, την υποστήριξη από τον περίγυρο και την θετική εικόνα για τον εαυτό μας, που μας επιτρέπει έναν εσωτερικό διάλογο επάρκειας και ενθάρρυνσης.
Σκεφτείτε την πρώτη φορά που πήγατε το παιδί σας σε ένα παιδικό πάρτυ. Σκεφτείτε εσείς την πρώτη φορά που πήγατε σε ένα εστιατόριο, ή την πρώτη φορά που ταξιδέψατε με λεωφορείο. Θυμάστε το άγχος σας από αυτές τις εμπειρίες; Είναι πιθανό να μην το θυμάστε, γιατί τα σχήματά σας έχουν διαμορφωθεί και η ανταπόκρισή σας έχει αυτοματοποιηθεί. Αυτό συμβαίνει με κάθε περίσταση της ζωής για την οποία δημιουργούμε ένα σενάριο. Φέρτε τέτοια παραδείγματα στους νεαρούς εφήβους. Παραδείγματα καταστάσεων ζωής που εμφανίζουν προκλήσεις σε ορισμένες ηλικίες, ενώ στις ίδιες καταστάσεις μπορούμε να έχουμε σιγουριά σε μεταγενέστερες αναπτυξιακές φάσεις της ζωής μας. Μιλήστε τους για τις δικές σας εμπειρίες εξετάσεων, χωρίς συναισθηματική φόρτιση. Ακόμα και αν στην ηλικία τους είχατε αυξημένο άγχος, μιλήστε τους για το πώς το αξιολογείτε σήμερα από τη θέση του ενήλικα. Τοποθετήσετε τις εξετάσεις σε ένα γενικότερο πλαίσιο ως ένα γεγονός τη ζωής που έχει περιορισμένη και συγκεκριμένη σημασία.
Μιλήστε στα παιδιά για το τι να περιμένουν. Η προβλεψιμότητα δημιουργεί ασφάλεια. Δώστε τους πρακτικές συμβουλές για την ώρα της εξέτασης. Προτείνετέ τους να δουν το διαγώνισμα τμηματικά, να ξεκινήσουν από τα πιο εύκολα θέματα, να μην κοιτάζουν συνέχεια την ώρα, να κάνουν έναν θετικό διάλογο με τον εαυτό τους, να μην επιτρέψουν στο άγχος να τους αποδιοργανώσει. Τοποθετήστε τον εαυτό σας και το παιδί σας στη διαδικασία αξιοποίησης των εξετάσεων ως μιας ακόμα μαθησιακής εμπειρίας που θα βοηθήσει στην καλύτερη επίγνωση των δυνάμεων και των αδυναμιών σε μαθησιακό, αλλά και σε συναισθηματικό επίπεδο και θα οδηγήσει στην αποτελεσματικότερη επίλυση προβλημάτων και στην αποτελεσματικότερη συνεργασία σας με το παιδί σας.
Τέλος, σχεδιάστε από κοινού μια ωραία, ευχάριστη και δημιουργική οικογενειακή δραστηριότητα μετά το τέλος των εξετάσεων, ανεξάρτητα φυσικά από τα αποτελέσματα.
Σχόλια