Υπερπληθυσμός, καταστρατήγηση του ελάχιστου προσωπικού χώρου των κρατουμένων, νοσηλεία χωρίς διαχωρισμό ασθενών, καραντίνα με συνωστισμό, έλλειψη ιατρικού προσωπικού και υγειονομικών μέτρων, καθυστερημένος εμβολιασμός (ξεκίνησε μετά την 1/7/2021), μερικές από τις αιτίες της διασποράς.
Στην Ελλάδα ο υπερπληθυσμός των φυλακών δημιούργησε ευνοϊκό έδαφος για την αναπαραγωγή και τη διασπορά του κορονοϊού. Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι με βάση τα συγκριτικά στοιχεία της έρευνας η Ελλάδα εμφανίζεται στην 7η θέση (με ημερομηνία αναφοράς τον Ιανουάριο 2020) της λίστας με τις πιο υπεράριθμες φυλακές της Ευρώπης, συγκρίνοντας τις επίσημες θέσεις στα σωφρονιστικά καταστήματα και τον πληθυσμό που διαβιοί εντός των τειχών. Είναι κυρίως η διαπίστωση που φέρνει στην επιφάνεια η έρευνα σε σχέση με τον ελάχιστο ζωτικό χώρο που αντιστοιχεί σε κάθε κρατούμενο με βάση τις διεθνείς συμβάσεις, ο οποίος σε 25 από τα 34 καταστήματα της χώρας καταστρατηγείται βάναυσα, καθιστώντας ακόμη πιο εκτεθειμένους τους φυλακισμένους στον ιό.
Για τον ίδιο αυτό λόγο εξάλλου η συγκριτική ανάλυση δεδομένων που πραγματοποιήσαμε αποκαλύπτει μια σοκαριστική πραγματικότητα: η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις ευρωπαϊκές χώρες που είχαν μεγαλύτερη διασπορά του ιού εντός των φυλακών συγκριτικά με τη διασπορά στον γενικό πληθυσμό. Εως τις 2 Ιουλίου 2021, 16 μήνες μετά την έναρξη της πανδημίας, εκτιμάται ότι το 7,9% των κρατουμένων συνολικά νόσησε με τον ιό, ενώ αντίστοιχα το 4,1% του γενικού πληθυσμού της Ελλάδας μολύνθηκε με τον ιό. Αυτό σημαίνει ότι η διασπορά εντός των φυλακών ήταν 1,9 φορές μεγαλύτερη, σχεδόν διπλάσια απ’ ό,τι εκτός φυλακών. Το ίδιο ισχύει για τις Βόρεια Ιρλανδία, Ιταλία, Αγγλία και Ουαλία, Σλοβενία, Βέλγιο και Καταλονία. Αντίθετα, εντός των φυλακών υπήρξε μικρότερη διασπορά της νόσου (συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό) σε Ουγγαρία, Αυστρία, Ισπανία (εκτός Καταλονίας), Ιρλανδία, Ελβετία, Αλβανία, Γερμανία και Σκοτία.
Αναφορικά με τον αριθμό κρουσμάτων, Ιωάννινα και Πάτρα εμφάνισαν πάνω από 300 κρούσματα ανά 1.000 κρατούμενους στις φυλακές (392 και 339 αντίστοιχα) το διάστημα 1η Μαρτίου 2020 έως 1η Ιουλίου 2021. Ακολουθεί η Λάρισα (278) και το ειδικό κέντρο υγείας κρατουμένων Κορυδαλλού (272), στο οποίο εκτιμάται ότι καταγράφονται κρούσματα που έχουν μεταφερθεί εκεί από τις άλλες πτέρυγες ή κι από άλλες φυλακές. Στα τρία πρώτα καταστήματα εκτιμάται ότι η πληρότητα κατά τη διάρκεια της πανδημίας διατηρούνταν σταθερά άνω του 100%, στα Ιωάννινα ήταν σχεδόν διπλάσιοι οι κρατούμενοι από τις θέσεις που προβλέπονται, στην Πάτρα το ποσοστό φτάνει το 137% και στη Λάρισα το 129%. Στις φυλακές της Πάτρας, της Λάρισας και της Θεσσαλονίκης καταγράφηκαν και τα περισσότερα κρούσματα σε απόλυτους αριθμούς (208, 200, 106 αντίστοιχα).
Επανήλθαμε συλλέγοντας νέα στοιχεία τον Νοέμβριο 2021, διαπιστώνοντας και πάλι ότι η διασπορά στις ελληνικές φυλακές ήταν υπερδιπλάσια σε σχέση με την υπόλοιπη κοινωνία (16,8% έναντι 7,2%). Ως τον Φεβρουάριο 2022, περίοδο που καλύπτει το 4ο κύμα της πανδημίας και την έξαρση της Ομικρον, το 32,6% των φυλακισμένων είχε διαγνωστεί με κορονοϊό έναντι 21,2% του γενικού πληθυσμού. Σε απόλυτους αριθμούς τα στοιχεία στα ελληνικά σωφρονιστικά καταστήματα από την έναρξη της πανδημίας ώς τον Φεβρουάριο του 2022 αναφέρουν 3.541 κρούσματα και 14 θανάτους. Ομως οι μαύρες πρωτιές της Ελλάδας δεν σκιαγραφούνται μονοσήμαντα από τα συγκριτικά αριθμητικά δεδομένα. Η διαχείριση της νόσου (και) εντός των φυλακών υπήρξε μια αυτοσχεδιαστική και αποσπασματική αντίδραση στην πανδημία, που συνδυάστηκε με τα παραδοσιακά δομικά προβλήματα των ελληνικών σωφρονιστικών ιδρυμάτων.
«Οταν κόλλησα κορονοϊό, τον Δεκέμβριο του 2020, περίπου οι μισοί από τους κρατούμενους στις φυλακές Λάρισας ήταν επίσης άρρωστοι. Τους πρώτους νοσούντες μάς έβαλαν όλους μαζί 60 άτομα σε μια πτέρυγα σε έναν χώρο περίπου 110 τετραγωνικών μέτρων. Το οποίο ήταν πολύ επικίνδυνο, στην ουσία έπαιζαν με την υγείας μας.
Επαιζαν ζαριές αν θα νοσούσαμε σοβαρά ή ήπια». Η μαρτυρία του κρατούμενου των φυλακών Λάρισας, Βαγγέλη Σταθόπουλου, συμπυκνώνει με γλαφυρό τρόπο την κατάσταση της Covid-19 στις ελληνικές φυλακές, την οποία επιβεβαιώνουν τα ευρήματα της μεγάλης έρευνας με ανάλυση δεδομένων από 32 χώρες που διενήργησαν ταυτόχρονα 12 ευρωπαϊκά μέσα με επικεφαλής την Deutsche Welle στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Δικτύου Δημοσιογραφίας Δεδομένων (EDJNet).
Το MIIR (Mediterranean Institute for Investigative Reporting) και το iMΕdD (incubator for Media Education and Development) ανέλαβαν να συλλέξουν και να επεξεργαστούν τα ειδικότερα στοιχεία που αφορούν την Ελλάδα για τη χωρητικότητα, τον συνωστισμό, τα κρούσματα, τους θανάτους, την πρόσβαση στην υγεία και τον εμβολιασμό, παράλληλα με τις συνεντεύξεις φυλακισμένων, ειδικών επιστημόνων, θεσμικών παραγόντων στο πλαίσιο της πανευρωπαϊκής έρευνας. Τα συμπεράσματα για τις ελληνικές φυλακές;
Διπλάσια διασπορά του ιού στις φυλακές σε σχέση με την υπόλοιπη κοινωνία, με συνέπεια μέχρι σήμερα να εκτιμάται ότι έχει νοσήσει το ⅓ των φυλακισμένων, κελιά με στοιβαγμένους κρατούμενους σε ελάχιστα τετραγωνικά μέτρα, αυτοσχέδιοι θάλαμοι νοσηλείας χωρίς κανέναν διαχωρισμό ασθενών, χώροι καραντίνας με συνωστισμό όπου διαβιούν υγιής πληθυσμός δίπλα σε ύποπτα κρούσματα, ανεπαρκής πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη και προστατευτικά μέσα, περιστολή δικαιωμάτων με περικοπή επισκεπτηρίων, δραστηριοτήτων και στέρηση αγαθών.
Ειδικότερα για τα στοιχεία που αφορούν τα κρούσματα, τους θανάτους και τον εμβολιασμό από την έναρξη της πανδημίας ώς τον Φεβρουάριο του 2022, οι πηγές από τις οποίες αντλήθηκαν στοιχεία είναι η αρμόδια για τις φυλακές Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής, τα πρακτικά της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Σωφρονιστικού Συστήματος και Λοιπών Δομών Εγκλεισμού Κρατουμένων καθώς και η «Αναφορά για τον κορονοϊό της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής» που κατέθεσε στη Βουλή στις 12 Νοεμβρίου 2020 ο υφυπουργός Προστασίας του Πολίτη, Λευτέρης Οικονόμου.
*Συμπληρωματικό ρεπορτάζ: Κέλλυ Κική (iMEdDLab)
Λιγότερα από 4τ.μ. προσωπικού χώρου σε 25 από τις 34 φυλακές
«Στις φυλακές Λάρισας τα κελιά είναι θάλαμοι 8 και 10 ατόμων, οπότε αν κάποιος νοσήσει, είναι πολύ λογικό σε έναν πολύ μικρό χώρο 15 τετραγωνικών μέτρων που είναι οι θάλαμοι να νοσήσουν πιθανόν όλοι» περιγράφει την ασφυκτική κατάσταση στα κελιά ο Σταθόπουλος.
Σύμφωνα με την ανάλυση των δεδομένων, μέχρι την 1η Ιουλίου 2021 σε 25 από τις 34 φυλακές της χώρας για κάθε κρατούμενο αντιστοιχεί ζωτικός χώρος κάτω από 4 τ.μ., μέγεθος που οι συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (CPT) του Συμβουλίου της Ευρώπης έχουν ορίσει ως κατ’ ελάχιστον χώρο ανά κρατούμενο στον θάλαμό του. Αναλυτικότερα, στο ειδικό κατάστημα κράτησης νέων Βόλου σε κάθε κρατούμενο αντιστοιχεί περίπου 1,9 τ.μ. ζωτικού, προσωπικού χώρου, στην Τρίπολη 2,1 τ.μ., στην Κω 2,3 τ.μ.., ενώ ακολουθούν οι φυλακές Κομοτηνής με 2,3 τ.μ., Ιωαννίνων με 2,4 τ.μ., Χαλκίδας και Ναυπλίου με 2,7 τ.μ.
«Κάθε φυλακισμένος, σύμφωνα με τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (CPT), θα πρέπει να έχει κατ’ ελάχιστον ζωτικό χώρο τεσσάρων τετραγωνικών μέτρων σε θάλαμο και έξι τετραγωνικά μέτρα στο κελί του» μας εξηγεί ο Γιάννης Πέτσας, δρ Σωφρονιστικής Πολιτικής. Σύμφωνα με τις οδηγίες της CPT, κάθε κελί θα πρέπει να είναι κατ’ ελάχιστον 6 τ.μ. εάν φιλοξενεί έναν κρατούμενο, ενώ για κάθε επιπλέον κρατούμενο στο εμβαδόν του κελιού θα πρέπει να προστίθενται 4 τ.μ. «Αυτός ο χώρος είναι σημαντικός», επισημαίνει ο κ. Πέτσας, «όχι μόνο για τις περιόδους της πανδημίας, που είναι ούτως ή άλλως πολύ μικρός και δεν προστατεύει από τη διασπορά του ιού, αλλά και γενικότερα, διότι ο κάθε άνθρωπος ακόμα και μέσα στη φυλακή πρέπει να έχει ένα μίνιμουμ ιδιωτικότητας, ώστε να μπορεί να ζει όσο πιο καλά γίνεται. Οταν δεν έχεις αυτόν τον χώρο και είσαι κάθε ώρα και στιγμή ορατός στους υπολοίπους, τότε παραβιάζονται στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα» σημειώνει.
Η πραγματικότητα είναι ότι τα τετραγωνικά μέτρα που αντιστοιχούν σε κάθε κρατούμενο στη φυλακή είναι ακόμη λιγότερα από το αποτέλεσμα της ανάλυσης δεδομένων μας, για την οποία χρησιμοποιήθηκε ο διάμεσος αριθμός κρατουμένων που κρατούνταν ανά μήνα σε συσχέτιση με το συνολικό εμβαδόν κάθε καταστήματος. Τον ακριβή αριθμό των κελιών δεν τον γνωρίζει ούτε η ίδια η Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής.
Οταν απευθύναμε το ερώτημα για το πόσα ακριβώς είναι τα κελιά στις φυλακές της χώρας, τι εμβαδόν έχουν και πόσοι κρατούμενοι διαμένουν σε αυτά, η απάντηση της ΓΓΑΠ ήταν ότι «πήραμε το συνολικό εμβαδόν ανά κατάστημα κράτησης και το διαιρέσαμε με τα 16 τ.μ. που θα πρέπει να είναι κάθε κελί (σ.σ. 4 κρατουμένων), δεδομένου ότι κάθε κρατούμενος θα πρέπει να έχει 4 τ.μ. (βάσει των προδιαγραφών τής CPT). Σας ενημερώνουμε ότι στο ερωτηματολόγιο SPACEI (σ.σ. πρόκειται για την ετήσια έκθεση με στατιστικά στοιχεία για τις φυλακές του Συμβουλίου της Ευρώπης) έχουμε στείλει για τις 31/1/2020 σαν συνολικό αριθμό κελιών (σ.σ. στη χώρα) 2.747 και είχαμε γράψει το εξής σχόλιο: Ο αριθμός των κελιών υπολογίστηκε με βάση τα ελάχιστα πρότυπα της CPT για την επιφάνεια ανά τρόφιμο 4 τ.μ». Με άλλα λόγια, τα 2.747 κελιά δεν αντιστοιχούν σε πραγματικά δεδομένα, αλλά στο ιδανικό και ιδεατό σενάριο ότι κάθε κρατούμενος πρέπει να έχει ζωτικό χώρο 4 τ.μ. (σ.σ. που δεν έχει)!
Ο συνωστισμός καθιστά τις φυλακές υγειονομικές βόμβες
Στα συγκριτικά στοιχεία από 32 χώρες που συλλέχθηκαν στο πλαίσιο της έρευνας η Ελλάδα εμφανίζεται στην 7η θέση στις συνθήκες συνωστισμού στην Ευρώπη. Με βάση τα ειδικότερα στοιχεία για την πληρότητα στις ελληνικές φυλακές προκύπτει ότι η μέση πληρότητα με βάση τη συγκριτική ανάλυση πραγματικού πληθυσμού κρατουμένων και θέσεων σε κάθε ίδρυμα, κατά το διάστημα από 1/1/2020 έως και την 1/1/2022, ξεπερνά στα 25 από τα 34 ιδρύματα κατά πολύ το 100%.
«Υπάρχουν αρκετές χώρες όπου οι άνθρωποι που διαβιούν στη φυλακή είναι περισσότεροι απ’ ό,τι θα έπρεπε» λέει η Φιλίπα Αλβες ντα Κόστα, ειδική σε θέματα Δημόσιας Υγείας στο Πρόγραμμα «Υγεία στις Φυλακές» του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. «Οπότε υπάρχει θέμα υπερπληθυσμού», υπογραμμίζει, «κι ακόμη και στους χώρους που δεν υπάρχει υπερπληθυσμός, η πληρότητα είναι πάντα κοντά στο 100%. Κι αυτό σημαίνει ότι οι κρατούμενοι δεν μπορούν να τηρήσουν τους κανόνες φυσικής αποστασιοποίησης για παράδειγμα. Συνεπώς ο μεγαλύτερος κίνδυνος υφίσταται όταν εισάγεται στο περιβάλλον της φυλακής ο ιός, επειδή ακριβώς είναι κλειστή δομή διαβίωσης και δεν υπάρχει η δυνατότητα να τηρηθούν οι όροι αποστασιοποίησης, οπότε ο ιός διαδίδεται πολύ πιο εύκολα. Πρόκειται δηλαδή για έναν ενισχυτικό παράγοντα των συνεπειών του ιού που συναντάμε στην υπόλοιπη κοινωνία» σημειώνει.
Το ακόμη πιο οξύμωρο στην περίπτωση της Ελλάδας βέβαια είναι πως από την ανάλυση δεδομένων φαίνεται ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας η πληρότητα των ελληνικών φυλακών όχι μόνο δεν μειώθηκε, αλλά αντιθέτως αυξήθηκε! Συγκεκριμένα, ενώ την 1η Ιανουαρίου 2020 (πριν από την πανδημία) η πληρότητα ήταν 110%, τον Απρίλιο του 2020 άγγιξε το 112.9% ενώ έως και τον Μάιο του 2021 κινήθηκε σε ποσοστά άνω του 110% με τον τον Ιούλιο του 2020 να φτάνει το 113,1%.
Μάλιστα, σύμφωνα με τα δεδομένα, την 1/1/2022 στο ειδικό κατάστημα νέων Βόλου η πληρότητα αγγίζει το 201,9%, στην Κομοτηνή το 188,3%, στην Τρίπολη το 181,1%, στην Κέρκυρα το 173,9%, στα Ιωάννινα το 154,5% κι ακολουθούν οι φυλακές Χαλκίδας (154,3%), Πάτρας (148,9%), Ναυπλίου (147,6%) και Κω (144,6%).
Ομως υπάρχει και άλλος λόγος που καθιστά τους φυλακισμένους ευάλωτους στον κορονοϊό. «Πολλοί κρατούμενοι έχουν πολλούς παράγοντες που τους θέτουν σε αυξημένο κίνδυνο για σοβαρή νόσο Covid-19, συμπεριλαμβανομένων καταστάσεων όπως ο HIV και ιστορικό καπνίσματος ή άλλων ναρκωτικών. Η περιθωριοποίηση, η φτώχεια και η ανεπαρκής πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη συχνά επιβαρύνουν αυτούς τους πληθυσμούς ακόμη και πριν από τη φυλάκιση και οι συνθήκες στις φυλακές συχνά επιδεινώνουν αυτούς τους παράγοντες» σύμφωνα με τον ΠΟΥ. «Στις φυλακές θεωρούμε τους ανθρώπους στα 50 τους ηλικιωμένους, παρ' όλο που στο πλαίσιο μιας κοινότητας δεν θα ήταν» υπογραμμίζει η Ντα Κόστα.
Αυτό που περιγράφει η ειδική σύμβουλος του ΠΟΥ αντιστοιχεί και στην περίπτωση των ελληνικών φυλακών. Οι κατά γενική ομολογία κακές συνθήκες διαβίωσης, η ανεπαρκής πρόσβαση στην περίθαλψη σε συνδυασμό με τη μη ενίσχυση του ιατρικού προσωπικού και την έλλειψη ουσιαστικών υγειονομικών μέτρων αντιμετώπισης της νόσου από τις διοικήσεις των φυλακών και τη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής επιδεινώνουν το πρόβλημα της διασποράς της ιού.
Κρατούμενοι σε ρόλο γιατρού
Ο Βασίλης Δημάκης είναι κρατούμενος στη Δ' πτέρυγα των φυλακών Κορυδαλλού και, όπως περιγράφει, στην αρχή της πανδημίας «τα μόνα μέτρα ήταν κάτι χλωρίνες, καθυστερημένα κιόλας, και μετά από κάποιους μήνες κάτι μάσκες. Αντισηπτικά και μάσκες δεν υπήρχαν στην αρχή, σπάνια, μας έφεραν και μετά το πρώτο εξάμηνο μάσκες κάποιοι φορείς απέξω που τα συγκέντρωσαν και μας τα έφεραν».
Σχετικά με την επάρκεια του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού σε όλη τη διάρκεια της πανδημίας, ο Δημάκης αναφέρει πως «δεν είναι εξειδικευμένο. Τα ίδια που υπήρχαν εδώ, τα ίδια συνέχισαν να είναι, δεν αναβαθμίστηκε το προσωπικό. Οι κρατούμενοι έβγαζαν το φίδι από την τρύπα, καθώς με τον ευεργετικό υπολογισμό ημερών, τα γνωστά μεροκάματα, δούλευαν για παράδειγμα στο φαρμακείο. Επίσης δεν υπάρχει μόνιμος γιατρός εδώ, έρχεται μόνο το πρωί. Και το απόγευμα υπάρχουν κάποιοι νοσηλευτές που τους έχει βάλει η διοίκηση να κάνουν καμιά ένεση, να μετρήσουν καμιά ένδειξη. Δεν μένει γιατρός το βράδυ, 2.000 άτομα που είμαστε εδώ δεν εξυπηρετούμαστε. Αν γίνει κάτι, υπάρχουν οι λεγόμενοι υπάλληλοι που δουλεύουν τραυματιοφορείς, παίρνουν τον άνθρωπο, αν προλάβει και τη γλιτώσει, και τον πάνε στο νοσοκομείο», σημειώνει.
Την ίδια εικόνα βεβαιώνει και ο Σταθόπουλος. Οπως και στις φυλακές Κορυδαλλού, στο κατάστημα της Λάρισας «δεν είναι εξειδικευμένο το προσωπικό. Είναι κάποιοι νοσηλευτές, οι οποίοι είναι λίγοι σε αριθμό, μόλις 8. Γιατροί δεν υπήρχαν! Υπήρχε ένας κρατούμενος, ο οποίος ήταν γιατρός και ήταν μέσα για οικονομικούς λόγους, που είχε αναλάβει να τσεκάρει τους κρατούμενους που είχαν νοσήσει. Με αποτέλεσμα, όπως ήταν λογικό γιατί ερχόταν σε επαφή με όλους, αυτός να νοσήσει και να νοσήσει πιο βαριά απ’ όλους. Μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο με βαρύ ιικό φορτίο και μπήκε σε θάλαμο ΜΑΦ, αυξημένης φροντίδας».
«Βάζουν τους νοσούντες όλους μαζί και ό,τι γίνει…»
Η ανεπάρκεια πρόληψης και αντιμετώπισης της Covid-19 δεν συνίσταται όμως μόνο στις ελλείψεις υγειονομικού προσωπικού και προστατευτικών μέσων. Η όλη διαχείριση των κρουσμάτων και περίθαλψης των νοσούντων μοιάζει περισσότερο με ένα σύστημα που θεμελιώνεται στην προχειρότητα και την τυχαιότητα.
«Οποιος αρρωστήσει με Covid», περιγράφει ο Σταθόπουλος, «μεταφέρεται σε άλλους ειδικούς θαλάμους, οι οποίοι έχουν άλλους νοσούντες από διάφορες πτέρυγες. Εφτιαξαν πρόχειρα κάποιους ειδικούς χώρους, οι οποίοι πριν ήταν θάλαμοι κρατουμένων, και απλά στρίμωξαν τους κρατούμενους αυτούς σε άλλους θαλάμους. Οποιος νοσεί λοιπόν κλείνεται 14 μέρες σε έναν θάλαμο μαζί με όλους τους άλλους ασθενείς με Covid, πράγμα που σημαίνει ότι αν κάποιος έχει βαρύ ιικό φορτίο αυτομάτως μπορεί να μεταφερθεί σε όλους τους υπόλοιπους και να νοσήσουν όλοι πολύ βαριά. Οπότε η αντιμετώπιση είναι ότι βάζουμε όλους τους νοσούντες μαζί και ό,τι γίνει».
Την ίδια αντιμετώπιση περιγράφει και ο Δημάκης στον Κορυδαλλό. «Οι νοσούντες είναι σε έναν χώρο χωρίς καμία απολύμανση, χωρίς καμιά φροντίδα για 14 μέρες. Μπαίνει κόσμος όλοι μαζί, με ιικό φορτίο βαρύ, και συναγελάζονται όλοι μαζί». Αναφορικά με τον χώρο νοσηλείας ο Δημάκης επισημαίνει ότι «δυστυχώς η Γ' πτέρυγα στις γυναικείες φυλακές Κορυδαλλού, που είχε υποσχεθεί η κ. Νικολάου (σ.σ. τέως γ.γ. Αντεγκληματικής Πολιτικής), δεν έχει ανοίξει, δεν έχει φιλοξενήσει ούτε ένα άτομο ποτέ! Υπήρξε η κατάλληλη -υποτίθεται- μετατροπή της σε πτέρυγα για τους ασθενείς με κορονοϊό. Ωστόσο αυτή η πτέρυγα δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ από κανέναν με κορονοϊό! Και έχουν έναν χώρο στην εκκλησία, που στεγάζεται εδώ στον Κορυδαλλό, όπου όταν όποιος έχει κορονοϊό τον πάνε εκεί. Κι αν είναι και θρήσκος, κάνει και τον σταυρό του…».
Το ίδιο συμβαίνει και με τον χώρο καραντίνας, στον οποίο παραμένουν υποχρεωτικά ώς και 14 μέρες όσοι εισέρχονται στη φυλακή (νεοεισερχόμενοι κρατούμενοι, από μεταγωγές κ.λπ.). «Εχουν στη Δ' πτέρυγα 3-4 κελιά, τα λεγόμενα "πειθαρχεία/κελιά απομόνωσης", όπου συνωστίζονται από 15 άτομα και στα οποία όταν έρχεται κάποιος απέξω μένει μέρες στην καραντίνα και μετά μπαίνει στη φυλακή εδώ. Είναι όλοι μαζί, δεν τηρείται κανένα πρωτόκολλο. Βάζανε το ύποπτο κρούσμα και το έβαζαν εκεί μέσα, που ήταν όλοι μαζί οι κρατούμενοι. Στον ίδιο χώρο μπορεί να βρεθούν, δηλαδή, υγιείς και ύποπτα κρούσματα, δεν υπάρχει κανένας διαχωρισμός» καταλήγει ο Δημάκης.
Γιατί η ελληνική κυβέρνηση δεν προχώρησε στην αποσυμφόρηση
Ενα από τα κεντρικά στρατηγικά μέτρα που έλαβαν αρκετές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, όπως απέδειξε η έρευνα, για την αντιμετώπιση του κορονοϊού στις φυλακές ήταν η αποσυμφόρησή τους. Η Ελλάδα ωστόσο δεν προχώρησε ποτέ σε αυτό το μέτρο. Κατά τη διάρκεια του πρώτου κύματος πολλές χώρες σε όλη την Ευρώπη απελευθέρωσαν ανθρώπους σε πρωτοφανή αριθμό προκειμένου να μειώσουν την πίεση στις φυλακές. «Είναι αυτό που τους έλεγαν οι ειδικοί να κάνουν εδώ και χρόνια, αλλά ήταν πολύ επίφοβο σε πολιτικό επίπεδο» υπογραμμίζει η Catherine Heard, διευθύντρια του Παγκόσμιου Ερευνητικού Προγράμματος Φυλακών. «Πιστεύω ότι η Covid έδωσε σε πολλές χώρες μια δικαιολογία για να μειώσουν ήσυχα τον αριθμό των κρατουμένων τους».
Η Heard υπολόγισε ότι ο πληθυσμός των φυλακισμένων μπορεί να έχει μειωθεί έως και κατά μισό εκατομμύριο ανθρώπους παγκοσμίως μεταξύ Μαρτίου 2020 και Ιουνίου 2021. Χώρες όπως η Σλοβενία, το Βέλγιο, η Γαλλία και η Ιταλία, οι οποίες λειτουργούσαν όλες εξ αρχής υπεράνω της χωρητικότητας, μείωσαν τους έγκλειστους πληθυσμούς τους έως και 25%, μειώνοντάς τους σε ή κάτω από την επίσημη χωρητικότητα. «Ενα μάθημα που θα έχουν πάρει οι χώρες είναι ότι έχουν μειώσει τον αριθμό των φυλακισμένων τους χωρίς να πέσει ο ουρανός να τους πλακώσει» λέει η Heard. Με την πανδημία να προσφέρει έναν λόγο δημόσιας υγείας για τη μείωση του πληθυσμού των φυλακών, υπογραμμίζει ότι είναι ζωτικής σημασίας οι χώρες να διατηρήσουν τώρα αυτή την τάση.
Η ελληνική κυβέρνηση πάντως δεν έλαβε ποτέ αυτό το μάθημα, καθώς δεν προχώρησε στη μείωση των κρατουμένων προκειμένου να αποκλιμακωθούν οι συνθήκες Covid στις φυλακές. Τον λόγο που συνέβη αυτό μάλλον τον περιγράφει αυθόρμητα ο Δημάκης. «Η κ. Νικολάου και η κυβέρνηση δεν μπορούσαν να διαχειριστούν το αφήγημα της αποσυμφόρησης» σημειώνει ο Δημάκης. «Γιατί το θεωρούσε τραγικό να κάνει έναν ιδιότυπο νόμο Παρασκευόπουλου στην ουσία. Η κριτική στον νόμο Παρασκευόπουλου ήταν βασική προεκλογική σημαία της Ν.Δ., μαζί με την ατζέντα της "εγκληματικότητας" και την κατατρομοκράτηση γύρω από το θέμα. Σε περίπτωση που θα έκαναν κάτι παρόμοιο και θα εφάρμοζαν έναν νόμο Παρασκευόπουλου στην ουσία, και πιο βελτιωμένο μάλιστα, θα είχαν θέμα γιατί ο κεντρικός κορμός της Δεξιάς δεν θα άφηνε και δεν άφησε να γίνει κάτι τέτοιο, να βγουν όλοι οι "εγκληματίες" έξω».
Από την πλευρά πάντως της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής, όταν θέσαμε το ερώτημα για τις ενέργειες που έλαβαν σχετικά με τη διαχείριση του υπερπληθυσμού των φυλακών, μας απάντησαν ότι «αναφορικά με τη μείωση του αριθμού των υποδίκων ή άλλους τρόπους αποσυμφόρησης με μειώσεις ποινών κ.λπ., αυτές είναι ενέργειες που αφορούν το υπ. Δικαιοσύνης και τις αρμόδιες αρχές. Η Γενική Γραμματεία προχώρησε σε μαζικές μεταγωγές από Καταστήματα Κράτησης με υπερπληθυσμό σε άλλες που είχαν θέσεις. Π.χ. πάνω από 1.000 βαρυποινίτες μετήχθησαν εκτάκτως από τις φυλακές υποδίκων Κορυδαλλού σε άλλες στην περιφέρεια. Ετσι ο Κορυδαλλός μετατράπηκε σε φυλακή αποκλειστικά για υπόδικους» υποστήριξαν, επισημαίνοντας παράλληλα πως στους σχεδιασμούς της Γενικής Γραμματείας είναι η κατασκευή και λειτουργία έξι νέων φυλακών.
Ωστόσο υπήρξε και μια συγκεκριμένη νομοθετική ενέργεια του υπ. Δικαιοσύνης, η οποία φαίνεται να επιβάρυνε τις συνθήκες υπερπληθυσμού βάζοντας φρένο σε μεταγωγές κρατουμένων. Πρόκειται για τον νόμο 4670/2020 που επέφερε αλλαγές στη διαδικασία χορήγησης αδειών και περιόρισε ασφυκτικά τις προϋποθέσεις που επιτρέπουν τη μεταγωγή ενός κρατούμενου τόσο στις αγροτικές φυλακές όσο και στην Κεντρική Αποθήκη Υλικού Φυλακών. Μερίδα του Τύπου χαρακτήρισε τον νόμο «φωτογραφικό» προκειμένου να μην επιτραπεί στον Δημήτρη Κουφοντίνα να παραμείνει στις Αγροτικές Φυλακές Κασσαβέτειας Βόλου. Ο νόμος όμως είχε και μία παράπλευρη συνέπεια. Εν μέσω πανδημίας άφησε τις αγροτικές φυλακές άδειες και τα υπόλοιπα καταστήματα κράτησης υπερπλήρη. Το Ειδικό Αγροτικό Κατάστημα Κράτησης Κασσαβέτειας τον Ιανουάριο του 2022 είχε πληρότητα 31,8%, στην Αγιά Χανίων 30,3%, στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής 28,2% και στην Τίρυνθα Αργολίδας 13,9%. Την ίδια στιγμή στην πλειονότητα των καταστημάτων κράτησης της χώρας οι κρατούμενοι ήταν στοιβαγμένοι ο ένας πάνω στον άλλον…
Στο πλαίσιο της έρευνας απευθύναμε αίτημα για συνέντευξη στη γενική γραμματέα Αντεγκληματικής Πολιτικής, Σοφία Νικολάου, όταν ακόμη βρισκόταν στη θέση αυτή. Η κ. Νικολάου ωστόσο αρνήθηκε να μας την παραχωρήσει.
Μόλις 410 εμβολιασμοί σε ένα εξάμηνο
Το πρόβλημα της διασποράς στις φυλακές επιτάθηκε περισσότερο εξαιτίας της καθυστέρησης του προγράμματος μαζικού εμβολιασμού των φυλακισμένων, αφού, σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής, αυτός ξεκίνησε αργοπορημένα την 1η Ιουλίου 2021, αν και πρόκειται για ευάλωτο πληθυσμό που διαβιοί σε κλειστές, άρα διπλά επικίνδυνες, δομές.
Με βάση τα πρακτικά της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Σωφρονιστικού Συστήματος και λοιπών Δομών Εγκλεισμού Κρατούμενων της 10ης Ιουνίου 2021, είχαν ολοκληρώσει τον εμβολιασμό μόλις 388 κρατούμενοι (επί συνόλου 11.031, ποσοστό 3,5%) και 504 υπάλληλοι! Το ίδιο διάστημα την α' δόση είχαν κάνει μόλις 22 κρατούμενοι. Σύνολο δηλαδή 410 εμβολιασμοί κρατουμένων, στη συντριπτική πλειονότητά τους με το μονοδοσικό της Johnson. Υστερα από ένα εξάμηνο, στις 18 Νοεμβρίου 2021, ο αριθμός των εμβολιασμένων είχε φτάσει σε 6.600 στους κρατούμενους (σε σύνολο 11.182 τότε) και σε 2.653 στους υπαλλήλους όλων των κλάδων.
Η ίδια επιβαρυντική καθυστέρηση σημειώθηκε και στη διενέργεια διαγνωστικών τεστ αντιγόνων στις φυλακές, καθώς, σύμφωνα με τον υφυπουργό Προστασίας του Πολίτη Λ. Οικονόμου στη Βουλή, μέχρι τις 9/3/21 είχαν γίνει μόλις 21.000 τεστ σε κρατούμενους και 10.400 τεστ σε σωφρονιστικούς στο σύνολο των καταστημάτων κράτησης. Mέσα σε έναν χρόνο δηλαδή από την έναρξη της πανδημίας, κατά μέσο όρο κάθε κρατούμενος είχε κάνει μόλις 1,85 rapid test. Το επόμενο τρίμηνο, μέχρι τον Ιούνιο του 2021, τα τεστ διπλασιάστηκαν μεν (66.093 εκ των οποίων 38.638 σε κρατουμένους και 27.455 σε υπαλλήλους), παρέμειναν όμως λιγότερα των αναγκών, ενώ η έλλειψη ουσιαστικών υγειονομικών μέτρων στις ασφυκτικά γεμάτες φυλακές δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν την ευρεία διάδοση.
Ερευνα MIIR - iMΕdD: ένας στους τρεις κρατούμενους εκτιμάται ότι έχει νοσήσει με Covid-19 μέχρι σήμερα.
Σχόλια