Ευρωπαίοι μεταφραστές της Γκόρμαν απολύονται λόγω χρώματος και φύλου

Από το efsyn.gr / 
Βένα Γεωργακοπούλου / 03.21
Μόνο νέες, μαύρες και γυναίκες είναι κατάλληλες για τη μετάφραση του ποιήματος που έκλεψε την παράσταση στην oρκωμοσία Μπάιντεν. Ετσι στην Ολλανδία αποσύρθηκε ο/η Μαρίκε Λούκας Ράινβελντ, μη δυαδικού φύλου και λευκού χρώματος, ενώ απολύθηκε ο Καταλανός Βίκτορ Ομπιόλς.

Eίναι από αυτές τις ειδήσεις που έρχονται από τον χώρο του βιβλίου και άλλους χαροποιούν, άλλους θυμώνουν και ανησυχούν. Δεν είναι η πρώτη, δεν θα είναι η τελευταία. Εδώ και αρκετά χρόνια υπάρχει μια τάση λογοκρισίας, πολιτικής ορθότητας και μισαλλοδοξίας, που επεμβαίνει σε θέματα ελευθερίας απόψεων αλλά και συγγραφής και προκάλεσε κάποια στιγμή μια έντονη ομαδική αντίδραση μεγάλων συγγραφέων, διανοητών και καλλιτεχνών, από τον Ρούσντι, τον Τσόμσκι, τον Ευγενίδη, τον Μπάνβιλ και την Ατγουντ μέχρι τη Στάινεμ, τον μουσουλμάνο Κάμελ Ντάουντ και τον μαύρο και γκέι χορογράφο Μπιλ Τζόουνς.

Τι το καινούργιο συνέβη; Η μετάφραση σε ευρωπαϊκές γλώσσες του περίφημου πια ποιήματος «The Hill We Climb», που διάβασε η 23χρονη Αφροαμερικανή Αμάντα Γκόρμαν στην ορκωμοσία του Τζο Μπάιντεν, εμπνευσμένη από την επίθεση στο Καπιτώλιο, σκόνταψε στην επιλογή των μεταφραστών. Δύο μεταφραστές, ο ένας μετά τον άλλο, οδηγήθηκαν σε απόσυρση ή απολύθηκαν. Οχι γιατί δεν ήταν καλοί στη δουλειά τους, αλλά γιατί δεν ήταν μαύρες, γυναίκες και ακτιβίστριες.

● Τη μεγαλύτερη διεθνή αίσθηση έκανε το πρώτο θύμα της ιστορίας. Διότι ήταν σταρ, ο/η Mαρίκε Λούκας Ράινβελντ από την Ολλανδία, non-binary (μη δυαδικού φύλου) και τεράστιο ταλέντο, τόσο στην ποίηση όσο και στη λογοτεχνία - το πρώτο του/της μυθιστόρημα, «The Discomfort of Evening», που κέρδισε πέρυσι το International Booker, θα βγει τέλη Απριλίου από τις εκδόσεις Ικαρος με τίτλο «Δυσφορεί η νύχτα» και μεταφραστές τη Μαρία Αγγελίδου και τον Αγγελο Αγγελίδη. Η ίδια η Γκόρμαν είχε διαλέξει τον/τη Ράινβελντ να μεταφράσει το ποίημά της για τις εκδόσεις Meulenhoff. Και στρώθηκε με χαρά στη δουλειά ο/η διάσημος/η Ολλανδός/έζα, δηλώνοντας ότι η Γκόρμαν «σε περιόδους αυξανόμενης πόλωσης δείχνει με τη νεανική της φωνή τη δύναμη των λέξεων, τη δύναμη της συμφιλίωσης, τη δύναμη εκείνου που κοιτάει προς το μέλλον αντί να χαμηλώνει το βλέμμα».

Και ξαφνικά έγινε ο κακός χαμός. Ακτιβιστές, φεμινίστριες και άλλοι ξεσηκώθηκαν. Εξέφρασαν σε εφημερίδες και σόσιαλ μίντια «πόνο, αγανάκτηση, θυμό και απογοήτευση». Ρώτησαν τον εκδοτικό οίκο γιατί δεν είχε διαλέξει έναν μεταφραστή που θα ήταν σαν την Γκόρμαν, δηλαδή «μια καλλιτέχνιδα της προφορικής ποίησης, νέα, γυναίκα και μαύρη». Σύμφωνα με τους διαμαρτυρόμενους, ο/η Ράινβελντ δεν μπορούσε να είναι «ιδανικός μεταφραστής» γιατί ήταν «λευκός/ή, non-binary και χωρίς εμπειρία σ' αυτού του είδους την ποίηση».

Και ο/η Ράινβελντ λύγισε. Αν και αρχικά δήλωσε σοκαρισμένος/η από τις αντιδράσεις, απέσυρε τελικά τη μετάφραση λέγοντας ότι «κατανοεί» τις αντιδράσεις. Εγραψε μάλιστα κι ένα λίγο μυστηριώδες ποίημα με αγγλικό τίτλο «Everything inhabitable». Σ' αυτό αρχικά υποστηρίζει τον εαυτό τους (σ.σ. αυτή την αντωνυμία χρησιμοποιούν οι non-binary), λέγοντας ότι πάντα ήταν εναντίον όλων των περιορισμών, ότι αντιστέκονταν και όρθωναν το ανάστημά τους σε κάθε εκφοβισμό. Στο τέλος, όμως, δήλωναν ότι «μπορούν να καταλάβουν πότε δεν βρίσκεται στη σωστή θέση, πότε πρέπει να προσκυνήσουν ένα ποίημα γιατί κάποιο άλλο πρόσωπο μπορεί να το κάνει περισσότερο κατοικήσιμο».

● Το δεύτερο θύμα αυτής της αδιανόητης επιλογής μεταφραστών με κριτήρια χρώματος και φύλου ήταν ο Καταλανός Βίκτορ Ομπιόλς. Αυτός αποδείχτηκε με περισσότερο τσαγανό, χωρίς αμφίσημες, ποιητικές απαντήσεις. Είχε δεχτεί πρόταση από τον οίκο Univers της Βαρκελώνης να μεταφράσει στα καταλανικά το ποίημα της Γκόρμαν για μια έκδοση που θα προλόγιζε η Οπρα Γουίνφρι. Και όταν παρέδωσε τη δουλειά του, κατέφτασε στον οίκο ένα μήνυμα ότι «δεν ήταν το κατάλληλο πρόσωπο». Οπως δήλωσε ο ίδιος στο AFP, δεν έμαθε αν η απόρριψή του ήρθε από τον Αμερικανό εκδότη ή τον ατζέντη της Γκόρμαν. «Αλλά είναι ένα πολύπλοκο θέμα, που δεν επιτρέπεται να αντιμετωπιστεί με επιπολαιότητα», τόνισε. «Διότι δεν μου είπαν ότι δεν είμαι κατάλληλος να το μεταφράσω, δεν αμφισβήτησαν τις ικανότητές μου. Μου είπαν ότι έψαχναν έναν μεταφραστή με διαφορετικό προφίλ: γυναίκα, νέα, ακτιβίστρια και μαύρη».

Και ο έμπειρος Καταλανός, που έχει μεταφράσει από Σέξπιρ και Οσκαρ Ουάιλντ και δεν θα τρόμαζε μπροστά σε ένα ποίημα της Γκόρμαν βατό για όσους ξέρουν στοιχειώδη αγγλικά, συνέχισε την επίθεσή του, μιλώντας επί της ουσίας. «Αν δεν μπορώ να μεταφράσω μια ποιήτρια επειδή είναι γυναίκα, νέα και μαύρη, μια Αμερικανίδα του 21ου αιώνα, τότε δεν μπορώ να μεταφράσω και τον Ομηρο, αφού δεν είμαι Ελληνας του 8ου π.Χ. αιώνα. Δεν θα μπορούσα ούτε να έχω μεταφράσει Σέξπιρ, αφού δεν είμαι Αγγλος του 16ου αιώνα».

Σκέφτεται κανείς τους δεκάδες σπουδαίους μαύρους συγγραφείς, παλιότερους και νέους, που διαβάζουμε συνεχώς στα ελληνικά, μεταφρασμένους από λευκούς Ελληνες και Ελληνίδες. Ή μήπως θα 'ρθει ο καιρός που αυτή η πολιτική ορθότητα θα κάνει την εμφάνισή της και στα ελληνικά εκδοτικά ήθη; Και τότε θα στερηθούν οι μαύροι συγγραφείς Ελληνες, Ολλανδούς, Καταλανούς και βάλε αναγνώστες; Για μια έμμονη ιδέα, για έναν φανατισμό πολιτικής ορθότητας;

Σχόλια