Μέσα στην κρίση του κορωνοϊού τα παιδιά περνούν περισσότερο χρόνο μπροστά σε οθόνες, κάποιοι ειδικοί ήδη προειδοποιούν. Είναι όμως τα πράγματα πράγματι τόσο επικίνδυνα;
Πολλοί γονείς πρέπει αυτές τις μέρες να φροντίζουν ταυτόχρονα και τη μισθωτή εργασία τους και την οικογένεια. Οι μελέτες λένε ότι ο χρόνος των παιδιών μπροστά στις οθόνες έχει αυξηθεί αντίστοιχα, κάποιοι ειδικοί προειδοποιούν για μακροπρόθεσμες συνέπειες. Βλάπτει κάποιος το 3χρονο παιδί του αν το αφήνει να βλέπει κάθε μέρα στην τηλεόραση εκπομπές κατάλληλες για την ηλικία του; Όχι, από την οθόνη δεν προέρχεται κάποια άμεση βλάβη. Φυσικά μπορεί κάποιος να βλέπει υπερβολικά πολύ τηλεόραση. Η λέξη βλάβη όμως ακούγεται πάντα σαν να υπήρχαν άμεσες συνέπειες, ενώ το θέμα είναι πολύ περισσότερο ότι άλλα πράγματα που θα ήταν πιο σημαντικά θα μπορούσαν να παραμελούνται.
Υπάρχουν όντως επίσημα δημοσιεύματα που αναφέρουν συγκεκριμένους αριθμούς: Τα παιδιά από 3 έως 5 ετών δεν θα έπρεπε να βλέπουν περισσότερο από 30 λεπτά την ημέρα τηλεόραση, τα παιδιά από 6 έως 9 ετών όχι περισσότερο από 45 λεπτά και τα παιδιά από 10 ετών και πάνω όχι περισσότερο από 60 λεπτά. Τι συμβαίνει στον παιδικό εγκέφαλο όταν βλέπουν περισσότερο τηλεόραση;
Τίποτα. Μελέτες για τις επιπτώσεις της οθόνης στον εγκέφαλο υπάρχουν ελάχιστες κι αυτές που υπάρχουν δεν παραπέμπουν στη δημιουργία δομικών αλλαγών. Άλλωστε θα ήταν και τρελό να υποθέσουμε ότι ο εγκέφαλος είναι αρχικά ένα υγιές όργανο και μετά εσύ βλέπεις τηλεόραση και αυτό είναι ανθυγιεινό. Ο εγκέφαλος είναι εύπλαστος, αλλάζει διαρκώς. Περισσότερο θα μπορούσαμε να σκεφτούμε: Έχει επιπτώσεις στο πόσο καλά φροντίζει το παιδί τις φιλίες του ή στο αν κινείται αρκετά;
Αυτό ελάχιστη σχέση έχει με την οθόνη. Όποιος διαβάζει 3 ώρες τη μέρα βιβλία θα μπορέσει να παρατηρήσει ένα παρόμοιο αποτέλεσμα. Αυτές οι χρονικές προδιαγραφές θα πρέπει να δίνουν στους γονείς μια αδρή ιδέα για το τι είναι κατάλληλο ώστε να διατηρούνται οι δραστηριότητες όσο γίνεται πιο διαφορετικές. Όμως δεν είναι ότι κάποιος το έχει εξετάσει συστηματικά. Το θέμα εδώ είναι περισσότερο κάποιες πολιτισμικές απόψεις περί αξιών.
Από πού έρχεται η απόρριψη της οθόνης και είναι με κάποιον τρόπο επιστημονικά εύλογη; Αν το δούμε κοινωνικά καθόλου δεν ισχύει ότι απορρίπτουμε και τόσο πολύ την οθόνη. Οι ενήλικες έχουν μεταξύ άλλων πάρα πολύ τακτικούς χρόνους μπροστά στην οθόνη. Θεωρείται μια χαρά να έχεις smartphone, να δουλεύεις στο computer, να βλέπεις τις "ειδήσεις" και μετά μια ταινία. Τα παιδιά όμως και οι έφηβοι χρησιμοποιούν τις οθόνες ως επί το πλείστον για διασκέδαση -και αυτή έχει κοινωνικά σχετικά μικρή αξία, στον βαθμό που έχει κάποιος πιο παραγωγικές εναλλακτικές. Θέμα είναι επίσης η εικόνα: Τα παιδιά κολλάνε στην οθόνη με μισάνοιχτο στόμα, δεν καταλαβαίνουν πλέον τι γίνεται γύρω τους, πρέπει να τα φωνάξεις πολλές φορές μέχρι να αντιδράσουν. Αυτό μπορεί να οδηγήσει τους άλλους γρήγορα στην ιδέα πως κάτι τέτοιο δεν μπορεί να είναι καλό.
Εγώ ως παιδί καθόμουν με τον ίδιο τρόπο μπροστά σε βιβλία… Πράγματι, αυτό γινόταν παλιά με τα βιβλία, αλλά και με το ραδιόφωνο, με τα κόμικς. Έτσι γίνεται με τα καινούρια Μέσα, οι παλαιότερες γενιές είναι πάντα πιο επιφυλακτικές απέναντι στα Μέσα της γενιάς των απογόνων τους επειδή οι ίδιες έχουν λιγότερες εμπειρίες με αυτά. Φυσικά και επειδή ως γονείς έχουν το ένστικτο να προσέχουν τα παιδιά τους για κινδύνους, πράγμα που απλά ίσως τους τσιτώνει κάπως.
Όποιος ψάξει στο διαδίκτυο θα βρει και άρθρα που λένε ότι "πολυάριθμες μελέτες επιβεβαιώνουν: Η τηλεόραση κάνει τα παιδιά χαζά". Ή και: "Όποιος ως παιδί βλέπει πολύ τηλεόραση θα πάρει απολυτήριο Λυκείου με χειρότερους βαθμούς". Τι ισχύει; Αυτά είναι μια τυπική περίπτωση τύπου "οι καλές προθέσεις δεν οδηγούν πάντα και σε καλές πρακτικές". Φυσικά υπάρχουν μελέτες στις οποίες βρίσκουμε συσχετίσεις ανάμεσα στην κατανάλωση τηλεόρασης και τις επιδόσεις στο σχολείο. Ίσως βλέπουμε: Τα παιδιά που βλέπουν 5 ώρες την ημέρα τηλεόραση παίρνουν χειρότερους βαθμούς στο σχολείο. Βεβαίως, αφού δεν μένει χρόνος για κάτι άλλο. Όμως για την άποψη ότι κάθε επιπλέον λεπτό μπροστά στην οθόνη σημαίνει κάπου έναν βαθμό λιγότερο δεν υπάρχει καμία απόδειξη. Πόσο μάλλον με αυτήν την αιτιολογία.
Ο χρόνος μπροστά στην οθόνη είναι ασύμμετρα κατανεμημένος στην κοινωνία. Στα οικονομικά πιο αδύναμα στρώματα τα παιδιά χρησιμοποιούν συχνά οθόνες χωρίς επίβλεψη. Μειονεκτούν όμως και για άλλους δομικούς λόγους -ας πούμε ως προς την υποστήριξη στο σχολείο. Δεν μπορούμε λοιπόν να πούμε απλά ότι αυτές οι συστάσεις για μέγιστη χρονική διάρκεια μπροστά στην οθόνη είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες.
Παρ' όλα αυτά είναι το λιγότερο πάντα καλύτερο από το περισσότερο; Εξαρτάται. Στις μελέτες των τελευταίων 15 χρόνων βλέπουμε μια ενδιαφέρουσα καμπύλη στην κατανομή. Τόσο για τα παιδιά που βλέπουν πάρα-πάρα πολύ λίγο τηλεόραση, πιθανώς επειδή δεν τα αφήνουν παρά μόνο λίγο, όσο και για τα παιδιά που βλέπουν πάρα πολύ τηλεόραση υπάρχουν συσχετίσεις με άλλους παράγοντες της ζωής που τους θεωρούμε σημαντικούς: σχολικές επιδόσεις, ύπνος, καλλιέργεια φιλιών. Αντιθέτως για το μεγάλο ποσοστό στο κέντρο δεν μπορούμε να διαπιστώσουμε μεγάλες διαφορές. Στους ακραίους πόλους, δηλαδή στο καθόλου και στο πάρα πολύ τηλεόραση, μπορούμε να ξεκινήσουμε από το ότι και άλλα πράγματα στον περίγυρο δεν είναι όπως θα έπρεπε. Αυτό είναι εύλογο, όμως είναι πολύ δύσκολο να το ξεχωρίσουμε και να το μετρήσουμε επιστημονικά.
Δηλαδή η τηλεόραση από μόνη της μπορεί να είναι και εμπλουτισμός για τα παιδιά; Φυσικά, με τη σωστή χρήση κάθε Μέσο μπορεί να είναι εμπλουτισμός. Βεβαίως λένε και ωραίες ιστορίες στην τηλεόραση -και ακριβώς όπως υπάρχουν καλά βιβλία αλλά και βιβλία εντελώς σκουπίδια, έτσι είναι και με την τηλεόραση. Πρέπει να αποχωριστούμε αυτήν την ιδέα για ένα ομοιόμορφο αποτέλεσμα του χρόνου μπροστά στην οθόνη. Το μεγάλο θέμα είναι τι βλέπει κάποιος και τι το κάνει: Μιλάει το παιδί με τους γονείς του ή με συνομηλίκους γι' αυτά που είδε; Αυτό έχει εντελώς άλλα αποτελέσματα από το να βλέπει τηλεόραση μόνο του χωρίς επίβλεψη.
Πολλοί γονείς μπορεί να είναι συμφιλιωμένοι ή ακόμα και να ταυτίζονται με το smartphone, αλλά η κονσόλα με τα βιντεοπαιχνίδια να είναι θέμα καυγάδων. Είναι δικαιολογημένη αυτή η επιφυλακτικότητα; Όχι. Εγώ θα ήμουν πιο επιφυλακτικός απέναντι στην τηλεόραση παρά στην κονσόλα με τα βιντεοπαιχνίδια. Η κονσόλα όπως και να 'χει είναι ακόμα ένα παιχνίδι, αναγνωρίζουμε παράλληλες με τα σωματικά παιχνίδια. Συνολικά από την κονσόλα δεν εκπορεύεται κάποιος μαγικός κίνδυνος εφόσον το παιδί παίζει παιχνίδια που ταιριάζουν στην ηλικία του. Και όσο περισσότερο συμμετέχουν σε αυτά οι γονείς τόσο το καλύτερο. Όσο ο μπουφές από παιχνίδια και ασχολίες στη ζωή ενός παιδιού έχει αρκετή ποικιλία δεν χρειάζεται να έχουμε επιφυλάξεις. Πρόβλημα υπάρχει πάντα μόνον όταν κάτι γίνεται το ένα και μοναδικό.
Υπάρχει ένας σωστός δρόμος για να συμφωνήσουν οι γονείς για τη χρήση των Μέσων με τα παιδιά τους; Ανάλογα με την οικογενειακή κατάσταση μπορεί να είναι δύσκολο για τους γονείς να επιβλέπουν ή να διαμορφώνουν με νόημα τους χρόνους που τα παιδιά τους χρησιμοποιούν τα Μέσα. Όταν κάποιος είναι μονογονιός και πρέπει να δουλεύει με πλήρες ωράριο, τότε τα παιδιά κάποια στιγμή θα είναι μόνα τους στο σπίτι και η κατάσταση αυτή δεν λύνεται. Επίσης τα παιδιά είναι πολύ διαφορετικά. Η άποψη ότι εμείς ως λογικοί ενήλικες έχουμε όλοι λογικά παιδιά με τα οποία μιλάμε λογικά για τη χρήση των Μέσων ίσως να ισχύει για κάποιους, όχι όμως για όλους. Άλλωστε δεν έχει για όλες τις οικογένειες ύψιστη προτεραιότητα μια καλή ρύθμιση της χρήσης των Μέσων, ίσως υπάρχουν άλλα πράγματα που πρέπει πρώτα να φροντίσει κάποιος. Γι' αυτό αφενός είναι δύσκολο να εφαρμοστούν κάποιες γενικές συστάσεις, αφετέρου δεν θα έπρεπε και να υπερτιμούμε τις συνέπειες που εκπορεύονται από τη χρήση των Μέσων μέσα σε ένα ευρύτερο κοινωνικο-οικονομικό πλαίσιο.
Μπορούν δηλαδή ήσυχοι οι γονείς αυτήν την περίοδο να νοιαστούν πρώτα για όλα τα άλλα; Ναι, δεν νομίζω ότι ειδικά τώρα πρέπει να ανησυχεί κάποιος κατά προτεραιότητα για τον χρόνο μπροστά στην οθόνη και τη χρήση των Μέσων. Άλλωστε το βρίσκω παράξενο πόσο αυτό το θέμα πυροδοτείται -τόσο από την πολιτική όσο και από την επιστήμη. Σαφώς, τα παιδιά είναι περισσότερο στο σπίτι, οι δυνατότητες για τον ελεύθερο χρόνο μειώνονται. Όμως δεν βλέπω γιατί θα πρέπει τώρα να ανησυχούμε γι' αυτό αντί για το αν μπορούν ακόμα να καλλιεργούνται φιλίες ή για το ποιες συνέπειες με διάρκεια θα έχει ο χρόνος που χάνεται από το σχολείο.
Σχόλια