Ο καπιταλισμός καταστρέφει τη Γη. Χρειαζόμαστε ένα νέο ανθρώπινο δικαίωμα, το δικαίωμα των μελλοντικών γενεών
Τα παιδιά που διαδηλώνουν για το κλίμα έχουν δίκιο: οι ζωές τους δεν πρέπει να θυσιαστούν για να ικανοποιήσουμε την απληστία μας.
Οι νέοι άνθρωποι που είναι στον δρόμο απεργώντας για το κλίμα έχουν δίκιο: τους κλέβουν το μέλλον. Η οικονομία είναι ένα περιβαλλοντολογικό πυραμιδικό σύστημα, που φορτώνει τις υποχρεώσεις του στους νέους και στους αγέννητους. Η τωρινή του ανάπτυξη εξαρτάται στην κλοπή μεταξύ των γενεών.
Στην καρδιά του καπιταλισμού υπάρχει μια τεράστια και ελάχιστα εξεταζόμενη υπόθεση: δικαιούστε να αποκτήσετε τόσο μεγάλο μερίδιο των πόρων του κόσμου όσο μπορούν να αγοράσουν τα χρήματα σας. Μπορείτε να αγοράσετε τόση γη, τόσο ατμοσφαιρικό χώρο, τόσα ορυκτά, τόσο κρέας και ψάρι όσο αντέχετε οικονομικά ανεξαρτήτως του ποιος μπορεί να τα στερηθεί. Αν μπορείτε να πληρώσετε για αυτά, μπορείτε να έχετε ολόκληρες οροσειρές και εύφορες πεδιάδες. Μπορείτε να καίτε όσα καύσιμα θέλετε. Κάθε ευρώ ή δολάριο εξασφαλίζει ένα συγκεκριμένο δικαίωμα στον παγκόσμιο φυσικό πλούτο.
Αλλά γιατί; Ποια αρχή εξισώνει τους αριθμούς στον τραπεζικό σας λογαριασμό με το δικαίωμα της ιδιοκτησίας του υφάσματος της Γης; Ο περισσότερος κόσμος που ρωτάω ζορίζεται με αυτήν τη ερώτηση. Η τυπική αιτιολογία μας πάει πίσω στο “Δύο πραγματείες περί κυβερνήσεως” του Τζον Λοκ που δημοσιεύτηκε το 1689. Ισχυρίζεται ότι αποκτάτε το δικαίωμα ιδιοκτησίας φυσικού πλούτου όταν αναμιγνύετε με αυτό τον μόχθο σας, οι καρποί που διαλέγετε, τα ορυκτά που σκάβετε και η γη που οργώνετε γίνονται οι αποκλειστικές ιδιοκτησίες σας, εξαιτίας του μόχθου που καταβάλατε.
Το επιχείρημα αυτό αναπτύχθηκε από τον νομικό Γουίλιαμ Μπλάκστοουν στον 18ο αιώνα, τα βιβλία του οποίου είχαν μεγάλη επιρροή στην Αγγλία, Αμερική και αλλού. Ισχυρίστηκε ότι το δικαίωμα κάποιου ανθρώπου στην «αποκλειστική και δεσποτική κυριαρχία» πάνω στην γη θεμελιώνεται από το άτομο που την κατέλαβε πρώτο, για να παράγει τροφή. Στην συνέχεια αυτό το δικαίωμα μπορεί να ανταλλαχτεί για χρήμα. Αυτή είναι η βασική λογική για το μεγάλο πυραμιδικό σύστημα. Και δεν έχει κανένα νόημα.
Για αρχή, θεωρούμε το έτος Μηδέν. Στο αυθαίρετο αυτό σημείο, ένα άτομο μπορεί να βρεθεί σε ένα κομμάτι γης, να βάλει την εργασία του και να ισχυριστεί ότι είναι δικό του. Ο Λοκ χρησιμοποιούσε την Αμερική ως παράδειγμα μιας κενής πλάκας στην οποία οι άνθρωποι θα μπορούσαν να καθορίσουν τα δικαιώματα τους. Αλλά η γη (όπως παραδέχτηκε ο Μπλάκστοουν) έγινε μια κενή πλάκα μόνο μέσα από την εξολόθρευση όσων ήδη ζούσαν εκεί.
Ο άποικος όχι μόνο μπορούσε να διαγράψει όλα τα προηγούμενα δικαιώματα, μπορούσε επίσης να διαγράψει και όλα τα μελλοντικά. Αναμειγνύοντας την εργασία σας μόλις μια φορά, εσείς και οι απόγονοι σας αποκτάτε το δικαίωμα σε αυτό για πάντα, μέχρι να αποφασίσετε να το πουλήσετε. Έτσι αποτρέπετε όλους τους μελλοντικούς ενάγοντες να αποκτήσουν φυσικό πλούτο με τα ίδια μέσα.
Ακόμη χειρότερα, σύμφωνα με τον Λοκ, η εργασία «σας» περιλαμβάνει και την εργασία όσων δούλεψαν για εσάς. Αλλά γιατί δεν πρέπει οι άνθρωποι που κάνουν στην ουσία την εργασία να είναι και αυτοί που αποκτούν τα δικαιώματα; Γίνεται κατανοητό μόνο όταν συνειδητοποιήσετε ότι με τον όρο «άνθρωπο», ο Λοκ δεν εννοεί ολόκληρη την ανθρωπότητα, αλλά τους εύπορους Ευρωπαίους. Οι άνθρωποι που εργάζονταν για αυτούς δεν είχαν τέτοια δικαιώματα. Αυτό, στα τέλη του 17ου αιώνα, σήμαινε ότι κάτω από αυτό το σύστημα, δικαιώματα σε μεγάλης κλίμακας περιοχές μπορούσαν να υπάρξουν μόνο με την ιδιοκτησία σκλάβων. Άθελά του ίσως, ο Λοκ δημιούργησε έναν χάρτη για τα δικαιώματα των ιδιοκτητών σκλάβων.
Ακόμη και αν οι ενστάσεις πάνω σε αυτό μπορούσαν κάπως να απορριφθούν, πως η εργασία μαγικά μπορεί να μετατρέψει οτιδήποτε αγγίζει σε ιδιοκτησία; Γιατί να μην καθιερώνεις το δικαίωμα σου στον πλούτο της φύσης όταν ουρείς πάνω σε κάτι; Τα επιχειρήματα που υπερασπίζονται το οικονομικό μας σύστημα είναι αδύναμα και απαράδεκτα. Αν τα βγάλετε από την μέση θα δείτε ότι ολόκληρο το οικοδόμημα είναι θεμελιωμένο πάνω σε λεηλασίες: λεηλασίες από ανθρώπους, λεηλασίες από άλλα κράτη, λεηλασίες από άλλα είδη και λεηλασίες από το μέλλον.
Κι όμως, εξαιτίας όλων αυτών των παραλογισμών, οι πλούσιοι σφετερίζονται το δικαίωμα να αγοράζουν τον φυσικό πλούτο από τον οποίο εξαρτώνται άλλοι. Ο Λοκ πρόσεξε ώστε η αιτιολόγηση του να λειτουργεί μόνο όταν «υπάρχει αρκετή και εξίσου καλή που μένει κοινή για τους άλλους». Σήμερα, είτε μιλάτε για γη, την ατμόσφαιρα, ζωντανά συστήματα, πλούσιες ορυκτές φλέβες ή τις περισσότερες μορφές φυσικού πλούτου, είναι ξεκάθαρο ότι δεν υπάρχουν «αρκετά και εξίσου καλά» που μένουν κοινά. Ότι παίρνουμε για τον εαυτό μας το παίρνουμε από κάποιον άλλο.
Μπορείτε να αλλάξετε αυτό το σύστημα. Μπορείτε να το τροποποιήσετε. Αλλά δεν μπορείτε να το κάνετε δίκαιο.
Τι λοιπόν μπορεί να πάρει την θέση του; Μου φαίνεται ότι η θεμελιώδης αρχή οποιουδήποτε δίκαιου συστήματος είναι αυτοί που δεν έχουν γεννηθεί ακόμη, όταν γεννηθούν να έχουν τα ίδια δικαιώματα με αυτούς που ήδη ζουν σήμερα. Με μια πρώτη ματιά, αυτό δεν μοιάζει να αλλάζει και τίποτα: στο πρώτο άρθρο της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα δηλώνεται «όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα». Αλλά αυτή η δήλωση είναι σχεδόν άνευ ουσίας, επειδή πουθενά στην διακήρυξη δεν τονίζει ότι μια γενιά δεν μπορεί να κλέβει από την επόμενη. Το άρθρο που λείπει θα μπορούσε να είναι κάτι σαν αυτό: «Κάθε γενιά θα έχει ίδιο δικαίωμα στην απόλαυση του φυσικού πλούτου.»
Αυτή η αρχή είναι δύσκολο να αμφισβητηθεί, αλλά μάλλον αλλάζει τα πάντα. Αμέσως, μας λέει ότι καμιά ανανεώσιμη πηγή δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιείται πέραν της ικανότητας της να αναπληρώνει τα φυσικά της αποθέματα. Καμία μη-ανανεώσιμη πηγή δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται αν δεν είναι πλήρως ανακυκλώσιμη και επαναχρησιμοποιήσιμη. Αυτό μοιραία οδηγεί σε δύο σημαντικές αλλαγές: μια κυκλική οικονομία από την οποία τα υλικά δεν χάνονται ποτέ και στο τέλος των ορυκτών καυσίμων.
Και τι γίνεται με την ίδια την Γη; Σε αυτόν τον πυκνοκατοικημένο κόσμο, όλη η ιδιοκτησία της γης αναγκαστικά αποκλείει την ιδιοκτησία από άλλους. Το άρθρο 17 της Οικουμενικής Διακήρυξης είναι αντιφατικό. Λέει, «Κάθε άτομο έχει το δικαίωμα της ιδιοκτησίας». Αλλά επειδή δεν έχει ένα όριο στις πόσες ιδιοκτησίες μπορεί να έχει στην κατοχή του ένα άτομο, βεβαιώνει ότι δεν έχουν όλοι αυτό το δικαίωμα. Θα το άλλαζα ως εξής: «Κάθε άτομο έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί ιδιοκτησία χωρίς να παραβιάζει τα δικαίωμα των άλλων για χρήση ιδιοκτησίας.» Συνεπώς όλοι όσοι γεννιούνται σήμερα αποκτούν το ίδιο δικαίωμα στην χρήση ή θα χρειάζεται να αποζημιώνονται για τον όποιο αποκλεισμό τους. Ένας τρόπος να υλοποιηθεί είναι μέσω μεγάλων φόρων κατοχής γης, που να καταβάλλονται σε ταμείο κρατικών επενδύσεων. Θα αλλάξει και θα περιορίσει την έννοια της ιδιοκτησίας και θα εξασφαλίσει ότι οι οικονομίες θα τείνουν προς την κατανομή και όχι την συγκέντρωση (ιδιοκτησίας) .
Αυτές οι απλές προτάσεις εγείρουν χιλιάδες ερωτήματα. Δεν έχω όλες τις απαντήσεις. Αλλά τέτοια ζητήματα θα έπρεπε να είναι το θέμα σε συζητήσεις παντού. Η αποτροπή της περιβαλλοντικής καταστροφής και της συστημικής κατάρρευσης σημαίνει να προκαλέσουμε τις πιο βαθιές και τις λιγότερο εξετασμένες πεποιθήσεις.
Πηγή: The Guardian – Το άρθρο θα το βρείτε και στο μπλογκ
του George Monbiot με τίτλο Intergenerational theft, εδώ.
Μετάφραση: Τίνα Πετριτσοπούλου
Σχόλια