Ο Αμερικανός στρατηγός Τζορτζ Πάτον, που άφησε όνομα στα πεδία των μαχών του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου (με τα 70 εκατομμύρια νεκρούς), συνήθιζε να λέει πως «ο σκοπός του πολέμου δεν είναι να πεθάνεις για την πατρίδα σου, αλλά να κάνεις το άλλο καθίκι να πεθάνει για τη δική του». Σίγουρα όμως, «όταν η πολιτική συνεχιστεί με άλλα μέσα», όταν δηλαδή ξεσπάσει ο πόλεμος, όπως τον όρισε ο στρατιωτικός και θεωρητικός του πολέμου Καρλ φον Κλάουζεβιτς, κάποιοι σίγουρα θα πεθάνουν για κάποια πατρίδα. Βέβαια, θα ήταν προτιμότερο για τους ίδιους και τις οικογένειές τους να ζήσουν γι’ αυτήν, κάτι με το οποίο μάλλον θα διαφωνούσε ο Πάτον, αλλά και όσοι σχεδιάζουν, διευθύνουν και επωφελούνται από έναν πόλεμο, καθώς αυτοί είναι που χρειάζονται... κρέας για τα κανόνια τους.
Πόλεμος, λοιπόν! «Alors, c’est la guerre», όπως είχε πει και ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς στον Ιταλό πρέσβη τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου του 1940. Ας μιλήσουμε για τον πόλεμο, ας προφέρουμε επιτέλους με παρρησία αυτήν την τρομερή λέξη, που τώρα τελευταία την έχουμε όλοι στο μυαλό μας, καθώς τα πετρελαιοφόρα πεδία του Αιγαίου ζεσταίνονται επικίνδυνα, μέχρι ανάφλεξης, από όλα αυτά τα ερευνητικά και πολεμικά σκάφη που πλέουν πάνωθέ τους. Ας μιλήσουμε ανοιχτά για τον πόλεμο, για την ένοπλη σύρραξη μεταξύ κρατών ή εθνών, γι’ αυτήν τη «μαμή της Ιστορίας», όπως έλεγε κι ο Ναπολέων Βοναπάρτης, γι’ αυτό το «σχολείον αρετής», όπως είδε τον πόλεμο ο Αριστοτέλης.
Η λέξη «πόλεμος» είναι αρχαία – και πώς να μην είναι, εφόσον όλοι οι άνθρωποι, και όχι μόνο οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, δεν έπαψαν ποτέ να πολεμούν, να σκοτώνουν και να σκοτώνονται. Ο όρος «πόλεμος» είναι συγγενής με το «πτόλεμος», που συναντάμε σε αρκετά ανθρωπωνύμια, όπως το «Νεοπτόλεμος» ή το «Πτολεμαίος», που στη γλώσσα των Μυκηναίων ήταν «po-to-re-ma-ta», δηλαδή «Πτολεμάτας». Το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας αναφέρει πως ο πόλεμος προέρχεται από το ρήμα «πελεμίζω», με αρχική σημασία «πάλλω (το δόρυ) – αγωνίζομαι, κοπιάζω». Αυτό το «πελεμίζω» συνδέεται, λέει το Λεξικό, με το αρχαίο γερμανικό «felm», που σημαίνει «φόβος». Ούτε κι αυτό είναι παράξενο: πάντοτε ο πόλεμος προξενούσε φόβο στους ανθρώπους: ο Αρης, ο θεός του πολέμου στην αρχαία ελληνική μυθολογία, είχε ως ακολούθους, προσδεδεμένους στο άρμα του, τον Φόβο και τον Δείμο. Αυτά τα δαιμονικά όντα, οι προσωποποιήσεις του τρόμου και του δέους που συνοδεύουν τον πόλεμο, παραμένουν συνδεδεμένα εσαεί με τον Αρη – είναι οι δύο δορυφόροι του «κόκκινου πλανήτη». Επίσης, το ίδιο το όνομα του θεού του πολέμου, «Αρης», προέρχεται από το «αρή», μια ομηρική λέξη που σημαίνει «βλάβη, απώλεια»...
Οπως αφηγούνται οι ίδιες οι λέξεις, ο πόλεμος φαίνεται να μη φέρνει τίποτα καλό στους ανθρώπους: μόνο θάνατο, δυστυχία, τρόμο και απώλεια. Ωστόσο, οι άνθρωποι πάντα πολεμούσαν. Κάποιοι ανθρωπολόγοι υποστηρίζουν πως ο πόλεμος είναι μια «καθολική και προγονική πτυχή της ανθρώπινης φύσης», εννοώντας πως η σύγκρουση είναι στο αίμα μας, και πως στην πραγματικότητα ψάχνουμε για προφάσεις, για αφορμές να αλληλοσκοτωθούμε. Αλλοι επιστήμονες διαφωνούν με αυτήν τη θεώρηση και λένε πως ο πόλεμος «είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων κοινωνικοπολιτικών ή οικολογικών συνθηκών».
Ισως αυτή η διχογνωμία να μην έχει κανένα ουσιαστικό νόημα: ο homo sapiens πάντα πολεμούσε, είτε επιθετικά, για να αποκτήσει περισσότερα από αυτά που είχε, είτε αμυντικά, για να υπερασπίσει τον εαυτό του και την περιουσία του έναντι των επιτιθεμένων. Τίποτα βέβαια δεν εμπόδιζε τον ίδιο άνθρωπο να πολεμήσει και με τις δύο αυτές... ιδιότητες, κατά περίπτωση, και «δίκαια» και «άδικα». «Διά την των χρημάτων κτήσιν πάντες οι πόλεμοι γίγνονται» (:«όλοι οι πόλεμοι γίνονται για την απόκτηση υλικών αγαθών»), είχε πει ο Πλάτων.
Αυτή η ρήση θα παραμένει για πάντα επίκαιρη, όσο κι αν οι κρατούντες υψώνουν τις σημαίες των ιδανικών και των ευγενών σκοπών, ελπίζοντας πως πίσω τους θα στοιχηθούν οι πιστοί στρατιώτες – το κρέας για τα κανόνια που λέγαμε. Ας πούμε, οι Σταυροφορίες: ναι, βεβαίως, ο σκοπός τους ήταν η απελευθέρωση των Αγίων Τόπων από τους απίστους, που μίαιναν τα χώματα που είχε πατήσει ο Ιησούς κι οι μαθητές του, όμως, στην πορεία, οι ξεβράκωτοι βαρονέτοι από την Ευρώπη δεν είχαν κανένα πρόβλημα να αποκτήσουν κι ένα φέουδο στη Μέση Ανατολή, αφού είχαν κατασφάξει τους Αραβες που έμεναν εκεί, για τη δόξα του Χριστού.
Λοιπόν; Τίποτα καλό δεν προκύπτει από τον πόλεμο; «Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστι, πάντων δε βασιλεύς, και τους μεν θεούς έδειξε τους δε ανθρώπους, τους μεν δούλους εποίησε τους δε ελευθέρους», είχε γράψει ο Ηράκλειτος στο έργο του «Περί φύσεως». Δηλαδή: «ο πόλεμος είναι ο πατέρας των πάντων και ο βασιλιάς των πάντων, και μερικούς τους έκανε θεούς, άλλους ανθρώπους· μερικούς τους έκανε δούλους, άλλους ελεύθερους». Ο φιλόσοφος ίσως εννοούσε πως κάθε εξέλιξη, κάθε πρόοδος, οφείλεται στη σύγκρουση μεταξύ των αντιθέτων.
Πράγματι, εφόσον οι άνθρωποι θα πολεμούν μεταξύ τους έτσι κι αλλιώς, εφόσον θα συγκρούονται πάντα και παντού, από τα πεδία των ιδεών και των επιχειρημάτων μέχρι εκείνα των μαχών, ίσως το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να επιλέξουμε τη μάχη που θα δώσουμε. Εφόσον τίποτα που να αξίζει, όπως η ζωή, η αξιοπρέπεια, η ελευθερία και η κοινωνική δικαιοσύνη, δεν χαρίζεται και οφείλουμε να «πολεμήσουμε», εντός και εκτός εισαγωγικών, για να το αποκτήσουμε ή να το διατηρήσουμε, ίσως η μόνη μας ουσιαστική επιλογή είναι να διαλέξουμε τον πόλεμό μας – παρόλο που «μια άδικη ειρήνη είναι προτιμότερη από έναν δίκαιο πόλεμο», όπως έλεγε κι ο Ρωμαίος ρήτορας και πολιτικός Κικέρων.
Η ταξική πάλη, ας πούμε, είναι ένας «πόλεμος» που διεξάγεται προς όφελος των πολλών, και της κοινωνίας γενικότερα. Συνεπώς, είναι ένας πόλεμος «δίκαιος», εν αντιθέσει με τον πόλεμο που μπορεί να ξεσπάσει μεταξύ δύο ή περισσότερων κρατών για να γίνουν ακόμα πλουσιότεροι οι ήδη ζάπλουτοι ιδιοκτήτες μιας πολυεθνικής εταιρείας που εμπορεύεται χρήμα, πετρέλαιο ή όπλα.
Σχόλια