Το τέλος του ποιητή Νίκου Καρούζου σε νοσοκομείο, ως άπορου...
Ηταν Ιούλιος του 1990 (πριν 30 χρόνια), όταν ο συνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος, ο οποίος έχει μελοποιήσει –κι έχει παρουσιάσει- έργα του ποιητή Νίκου Καρούζου, πρότεινε να τον επισκεφθούμε σ’ ένα δημόσιο νοσοκομείο, όπου νοσηλευόταν, σοβαρά άρρωστος, χτυπημένος από καρκίνο.
Τέσσερα χρόνια πριν είχε αρνηθεί την τιμητική κρατική σύνταξη, επειδή τον τοποθετούσαν στη δεύτερη κατηγορία (ευτυχώς αυτό το πρώτη – δεύτερη κατηγορία έχει καταργηθεί). Που σημαίνει, ότι αρνιόταν έναν σταθερό πόρο ζωής, αφού, όντας ασχολούμενος τα τελευταία χρόνια με την ποίηση (και τι να βγάλει ως ποιητής) ούτε σύνταξη είχε, ούτε περίθαλψη. Οπου εκεί μαθαίνουμε από τον ποιητή γιατρό και φίλο του Μανόλη Πρατικάκη ότι νοσηλευόταν με χαρτί απορίας!
Με τη δημοσίευση της πληροφορίας στην «Ελευθεροτυπία» (28 Ιουλίου 1990) δημιουργείται σάλος: Ενας ποιητής σε νοσοκομείο με χαρτί απορίας! Ξεσηκώθηκαν οι ομότεχνοί του, οι άλλες εφημερίδες, ενώ ο υπουργός Πολιτισμού Τζαννής Τζαννετάκης και ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Παναγιώτης Φωτέας, δήλωσαν ότι θα διευθετηθεί σύντομα το θέμα της σύνταξης και της περίθαλψής του.
Ο Νίκος Καρούζος πέθανε δυο μήνες αργότερα (28 Σεπτεμβρίου 1990) στα 64 του, χωρίς να τον προλάβει η σύνταξη. Είχε όμως την τύχη να νοσηλευτεί στο «Υγεία», προσφορά του νοσοκομείου. Και η κηδεία του έγινε δημοσία δαπάνη...
Η επίσκεψή μας ωστόσο στο νοσοκομείο δεν έμεινε στο χαρτί απορίας, καθώς έπειτα από λίγο η ατμόσφαιρα ζεστάθηκε και ο ποιητής ζήτησε ένα τσιγάρο. «Δεν πρέπει, αλλά καπνίζω πολύ λίγα... Αλλά πάμε έξω....» Κι εκεί που πριν από λίγο παραπονιόταν ότι δεν μπορούσε να περπατήσει, σηκώθηκε χωρίς βοήθεια, βγήκαμε στον διάδρομο, βολευτήκαμε σε κάποια καθίσματα και η κουβέντα συνεχίστηκε. Ηδη δεν είχα αντέξει:
● Θα μου επιτρέψετε να σημειώνω κάποια απ’ αυτά που λέτε;
«Ευχαρίστως... Αλλωστε έχουμε πει να κάνουμε μια συνέντευξη...»
Αναρχοκομμουνιστής
Μερικά αποσπάσματα από εκείνη την ενδιαφέρουσα κουβέντα:
Σε μια εποχή που ζούσαμε την κατάρρευση του κομμουνιστικού ιδεώδους, στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού, ο Καρούζος, που και διωγμούς είχε υποστεί και εξορίες, δηλώνει την πίστη του σ΄ένα δικό του κομμουνισμό:
«Είμαι αναρχοκομμουνιστής. Δεν πιστεύω στο κράτος. Δεν πιστεύω ότι το κράτος είναι δυνατό να συμβάλει στη σοσιαλιστική πρόοδο της κοινωνίας. Δεν πιστεύω ότι μπορεί να παίξει ρόλο υπέρ του σοσιαλισμού και της αταξικής κοινωνίας».
Και όσο για την κατάρρευση του κομμουνισμού στις χώρες που εφαρμόστηκε:
«Δεν είναι κατάρρευση του κομμουνισμού, είναι κατάρρευση του σταλινικού καθεστώτος. Δεν υπήρξε κομμουνισμός. Υπήρχε μια στυγνή γραφειοκρατία, όπου ο εργαζόμενος είχε απλώς δυνατότητες επιβίωσης. Τη μερίδα του λέοντος ενέμετο η γραφειοκρατία. Εγώ αυτά τα είχα προβλέψει σε ανύποπτο χρόνο και δεν εντυπωσιάστηκα και δεν έχω να κλάψω τίποτα απ’ αυτή την κατάρρευση.
Θα πρέπει όμως να ομολογηθεί ότι ο επαναστατικός μαρξισμός, όπως τον διαμόρφωσε ο Λένιν και Οχτωβριανή Επανάσταση, έπαιξε τεράστιο ρόλο στον εικοστό αιώνα υπέρ των εργαζομένων. Μόνο που, σε αντίθεση με τον κομμουνισμό, ο καπιταλισμός έδειξε πως όταν χρειάζεται ξέρει να συσπειρώνεται και να ξεπερνάει τις κρίσεις τις καταστροφικές, όπως το κραχ του 1929. Ο Μαρξ δεν είχε καταλάβει ότι ο καπιταλισμός έχει ένστικτο αυτοσυντήρησης - και να που σήμερα είναι σε θέση να παίρνει πίσω παραχωρήσεις από τους εργαζόμενους, να τις μειώνει ή να τις παγώνει».
Διαύγεια
Η πίστη του ποιητή βασίζεται κυρίως στην πνευματική υπόσταση:
«Η τέχνη θα επιβιώσει των ιδεολογιών και θα πάει προς στέρεες μορφές. Θα χρειαστεί ίσως να κάνει λίγο πίσω για να πάει μπροστά».
Στο σημείο όμως αυτό παρατηρεί μια αντίφαση:
«Ενώ υπάρχει μια μεγάλη διαύγεια στις φυσικές επιστήμες και στους επαναστατικούς προσανατολισμούς – η Οχτωβριανή ήταν άκρως διαυγής – στην τέχνη παρουσιάστηκε το φαινόμενο του ντανταϊσμού, του φουτουρισμού και του υπερρεαλισμού με αποτέλεσμα να επικρατήσει μια θολούρα στην τέχνη του εικοστού αιώνα – πιο καθαρά, να επικρατήσει το ακαταλαβίστικο».
Οσο για τον ίδιο:
«Εγώ δεν υπήρξα ποτέ υπερρεαλιστής, αλλά ως προς την τολμηρότητα της γραφής μου κάτι διδάχθηκα, γιατί μπορώ να καταλάβω την απουσία της διαύγειας. Δεν υπέκυψα στη θολούρα. Εχω πάρει τις βάσεις από τις φυσικές επιστήμες, γιατί, όπως και η τέχνη, έχουν πλήρη και βέβαιη επιβίωση στο μέλλον».
● Και για τη μοίρα της Ελλάδας:
«Το μόνο μπορεί να πουλήσει η Ελλάδα είναι το πνεύμα, η κουλτούρα της. Μόνο πνεύμα έχουμε - τίποτ’ άλλο, αλλιώς πάμε για βούλιαγμα οριστικό...»
♦ Στο πλαίσιο
Μια και ο λόγος για τον ποιητή Νίκο Καρούζο παραδίπλα, θα σταθώ σε μερικά αποσπάσματα από μια εκτενή συνέντευξή του στον Κωνσταντίνο Αν. Θεμελή, που περιλαμβάνεται και σε βιβλίο με τίτλο «Η Θεία Βλακεία», στη σειρά Προσωπογραφίες (εκδ. Ινδικτος, 2001): Η απάντηση του ποιητή στην ερώτηση του Θεμελή, ποιο βιβλίο θα έπαιρνε μαζί του, αφού πριν, αναφερόμενος στη μουσική, είχε πει ότι θα έπαιρνε «Τα Κατά Ματθαίον Πάθη», του Μπαχ, πρόσθεσε: «Θα ’παιρνα την Αγία Γραφή». – Ναι; «Ξέρετε... σ’ όποιο σημείο κι αν ανοίξετε την Καινή Διαθήκη... τι να σας πω... και πέντε αράδες να διαβάσετε, ηρεμεί η ψυχή [...] Ηρεμώ με τη βαθύτερη πνευματική έννοια. Νιώθω ένα φως».
Ποιο βιβλίο θα του συνιστούσε να διάβαζε αύριο το πρωί - η επόμενη ερώτηση του Θεμελή. «Αύριο να διαβάσετε το Κομμουνιστικό Μανιφέστο του Μαρξ. Είναι ωραίο βιβλίο. Εχει όλη τη συγκίνηση ενός μεγάλου ανθρώπου –υπήρξε μεγάλος άνθρωπος ο Μαρξ– ο οποίος από έφηβος, για το μόνο που νοιάστηκε ήταν η ευτυχία του ανθρώπου. Δεν έχει σημασία ότι σε πολλά σημεία έχει διαψευστεί. Σημασία έχει τι τον οδήγησε σε αυτή τη θεωρητική περιπέτεια. Το μεγάλο του ηθικό ανάστημα. Και το Κομμουνιστικό Μανιφέστο είναι γεμάτο υψηλή συγκίνηση».
Και η αναφορά του Καρούζου σ’ έναν ζωγράφο, που παραθέριζε στη Μυτιλήνη, ο οποίος ρώτησε έναν απλό γέροντα αγρότη, που είχε γνωρίσει τον Θεόφιλο, πώς του φαίνονταν οι ζωγραφιές του. Και η απάντηση του Μυτιληνιού γέροντα: «Μεταξωτός άνθρωπος. Και τα εργόχειρά του νοικοκυρεύουν την ψυχή»...
ΚΑΙ... Φόρεσέ τη και μη μιλάς...
Σχόλια