Η παιχνιδοποίηση της κοινωνικής ζωής

Από το efsyn.gr /
Θωμάς Τσαλαπάτης / Ανοχύρωτη Πόλη / 11-12.07.20
Το παιχνίδι αποτελεί ένα από τα κυρίαρχα συστατικά της ανθρώπινης δραστηριότητας. Για πολλούς, το παιχνίδι βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο του ανθρώπινου φάσματος. Στην κλασική πια μελέτη «Ο άνθρωπος και το παιχνίδι (Homo Ludens)», ο Ολλανδός ιστορικός Γιόχαν Χουιζίνγκα περιγράφει ακριβώς αυτόν τον κυρίαρχο δεσμό: «Ο πολιτισμός γεννιέται από την έμφυτη στον άνθρωπο τάση να παίζει, και οι διάφορες πολιτισμικές μορφές, από το δίκαιο και τη φιλοσοφία ώς την ποίηση και την τέχνη, μπορούν να κατανοηθούν ως εκδηλώσεις ή μεταμορφώσεις της θεμελιώδους ορμής προς το παιχνίδι». Αν ο πολιτισμός είναι μια μεταμόρφωση του παιχνιδιού, ποια είναι η όψη που παίρνει σήμερα και ποιο είναι το κυρίαρχο παιχνίδι;

Θα ξεκινήσουμε με τον ισχυρισμό πως το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων στην παρούσα στιγμή του πολιτισμού τείνει να ενσωματώσει σε απόλυτο βαθμό τα χαρακτηριστικά του παιχνιδιού. Ακόμα και αν δεν το αντιλαμβανόμαστε, η παιχνιδοποίηση της κοινωνικής ζωής είναι κυρίαρχη τάση. Κυρίαρχη σε τέτοιο βαθμό ώστε να ορίζεται ως αποκλειστικός τρόπος των πραγμάτων. Ο βασικός λόγος προς αυτήν την κατεύθυνση είναι η κυριαρχία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η ραγδαία ανάπτυξη των τεχνολογιών επικοινωνίας και διασύνδεσης και ο επιμερισμός των κοινωνικών εκφάνσεων σε αντίστοιχες εφαρμογές και λειτουργίες.

Ως παιχνιδοποίηση, ορίζεται η εισαγωγή των τεχνικών χαρακτηριστικών ενός παιχνιδιού σε έναν τομέα που δεν ορίζεται ως παιχνίδι. Ας δούμε λοιπόν την κοινωνική μας ζωή διαμεσολαβημένη από τα μέσα δικτύωσης: δημιουργείς ένα άβαταρ (ψηφιακή αναπαράσταση) βασισμένο τόσο στην πραγματικότητα όσο και στην επιθυμία (στον τρόπο που θες οι άλλοι να δουν τον καθρέφτη σου), αλληλεπιδράς με άλλους παίκτες, επιβραβεύεις και επιβραβεύεσαι, με λάικ, ριτουίτς, ινσταγκραμικές καρδούλες. Και όσο πιο πολύ συμμετέχεις τόσο πιο έντονα ορίζεσαι από τους κανόνες του παιχνιδιού. Συμμετέχεις περισσότερο τις στιγμές εκείνες που η κοινωνική διάδραση παίρνει τα χαρακτηριστικά παιχνιδιού. Οσο πιο ξεκάθαρα είναι τα χαρακτηριστικά τόσο πιο μεγάλη η εμπλοκή και η επιτυχία σου. Ανταγωνισμός, επίθεση, κυριαρχία. Περισσότεροι σε ακολουθούν, περισσότεροι σε αναδημοσιεύουν, περισσότεροι αλληλεπιδρούν μαζί σου. Είναι ένα παιχνίδι που δεν καταλαβαίνουμε καν πως παίζουμε ενώ την ίδια στιγμή εισχωρούμε όλο και περισσότερο μέσα του καθώς αυτό εισχωρεί μέσα μας. Τα μέσα δικτύωσης επαναδιατυπώνουν την κοινωνική ζωή ορίζοντας εκ νέου διαχωρισμούς και προτεραιότητες με όρους δημοφιλίας, διάδρασης και πρόσβασης.

Αν δεχτούμε πως η τάση προς παιχνίδι είναι έμφυτη στον άνθρωπο και ουσιαστικά συναντιέται σε όλες τις ανθρώπινες εκδηλώσεις, το φαινόμενο αυτό δεν είναι κάτι πρωτότυπο. Παρά το μέγεθος, την ταχύτητα και τη -σχεδόν- οικουμενική του καθιέρωση αποτελεί μια προέκταση παλαιότερων κοινωνικών παιχνιδιών. Αυτό που μοιάζει καινούργιο είναι πως το συγκεκριμένο παιχνίδι δεν έχει διακόπτη που να το σταματά. Συνεχίζει να υπάρχει για εμάς ακόμα και όταν βγαίνουμε από τις εφαρμογές, ακόμα και όταν σβήνουμε τα προφίλ μας, ακόμα και όταν δεν έχουμε προφίλ. Η απουσία μας καταγράφεται και αυτή ως χαρακτηριστικό. Και είναι πολλές οι φορές που το ίδιο το παιχνίδι τείνει να εξαφανίσει αυτό που αναπαριστά. Με διαφορετικούς τρόπους και μέσα από διαφορετικά κανάλια. Από την ανθρώπινη επαφή και το ξόδεμα του ελεύθερου χρόνου μέχρι την κοινωνική διεκδίκηση και τις συλλογικές απαιτήσεις. Είναι πορτρέτα που τείνουν να πάρουν τα χαρακτηριστικά μας, χαρακτηριστικά πιο αληθινά από αυτά του ίδιου μας του προσώπου, με τη συγκατάθεσή μας και υπό τις οδηγίες μας.

Η παγκόσμια καραντίνα και η απομόνωση συνέβαλαν ακόμα πιο έντονα στη συγκεκριμένη κυριαρχία. Ενώ οι κοινωνικές επαφές και η ζωή εκτός του οικείου περιβάλλοντος εκμηδενίστηκε, η διαδικτυακή συναναστροφή εκτινάχθηκε. Διεκδικώντας πια όχι θέση στον κοινωνικό χώρο αλλά την απόλυτη ταύτιση με τον χώρο αυτό. Κάποια στιγμή οι έξω συνθήκες θα γυρίσουν στην ομαλότητα. Αυτό όμως που έχει σημασία είναι τι θα μείνει πίσω. Γιατί αν η κυριαρχία των μέσων δικτύωσης είναι ένα φαινόμενο που συμβαίνει εδώ και καιρό, η περαιτέρω παιχνιδοποίηση άλλων κοινωνικών εκφάνσεων είναι κάτι το καινούργιο. Η τηλεκπαίδευση και η τηλεργασία είναι μόνο δύο νέα παιχνίδια που γεννιούνται μέσα από τη συγκυρία. Χωρίς όρους, χωρίς ηθικές διεργασίες ή πλαίσια, σχεδόν πάντα εις βάρος των εργαζομένων, στο όνομα μιας πρακτικής και λειτουργικής αντίληψης που δεν δέχεται δεύτερες σκέψεις. Παιχνίδι χωρίς δεύτερες ζωές ή κάρτες μνήμης για να συνεχίσεις από εκεί που σταμάτησες. Σε μια κοινωνία μέγιστης και ταυτόχρονα ελάχιστης απόστασης, όπου τα όρια ανάμεσα στο πραγματικό και το είδωλό του έχουν πια θολώσει.

Σχόλια