Οι αγώνες υπεραποστάσεων προσθέτουν στην λίστα των ενδεχόμενων προβλημάτων που μπορεί να αντιμετωπίσει ο αθλητής και κάποια που δεν τα συναντάμε σε μικρότερους χιλιομετρικά αγώνες. Δεν αναφέρομαι φυσικά σε πόνους, στομαχικά προβλήματα, κράμπες ή φουσκάλες, αλλά για παιχνίδια του μυαλού και της φαντασίας μας. Για πράγματα και καταστάσεις που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα εκεί έξω, αλλά εμείς μέσα στην κούραση και την αϋπνία τα βλέπουμε - και μερικές φορές τα ζούμε - σαν να είναι υπαρκτά! Άλλες φορές πάλι μπορεί και να τα νιώθουμε χωρίς να τα βλέπουμε, πράγμα ακόμη πιο δύσκολο στην αντιμετώπιση του! Εξετάζουμε λοιπόν το ζήτημα των ψευδαισθήσεων, ενόψει και των δυο αγώνων υπεραπόστασης βουνού του Οκτωβρίου (Rodopi Advendurun, VFUT-100 miler), οι οποίοι σίγουρα θα εμπλουτίσουν τις ιστορίες που έχουμε ακούσει – ή ζήσει πολλοί από εμάς - για τις μεγάλες και πολύ σκοτεινές νύχτες της Ροδόπης…
Οι αναφορές σε “ξαφνικές” και αλλόκοτες παρουσίες κατά την διάρκεια προσπαθειών υπεραντοχής δεν είναι κάτι καινούργιο που ξεκίνησε με τους αγώνες υπεραπόστασης. Μια πρώτη αναφορά που σχετίζεται με ημεροδρόμο έχουμε ήδη από τον Ηρόδοτο με την ιστορία του Φειδιππίδη, ο οποίος κατά την διάρκεια της προσπάθειας του να φτάσει στην Σπάρτη για βοήθεια “συνάντησε” στο όρος Παρθένιο τον Αρκαδικό Θεό, τον Πάνα, ο οποίος τον ρώτησε γιατί οι Αθηναίοι τον έχουν ξεχάσει, ενώ αυτός τους βοηθάει και θα συνεχίσει να το κάνει. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, η συνάντηση αυτή έδωσε δύναμη στον Φειδιππίδη να συνεχίσει την πορεία του. Όπως αναφέρει ο Παυσανίας στα Αρκαδικά: “Απωτέρω δε ολίγον Πανός εστί , ένθα Φειδιππίδη φανήναι τον Πάνα και ειπείν ά προς αυτόν Αθηναίοι τε και κατά ταύτα Τεγεάται λέγουσι”.
Στην σύγχρονη εποχή μια από τις πιο συνταρακτικές διηγήσεις αλλόκοτης παρουσίας συνέβη μετά την ολοκλήρωση της ιστορικής πορείας του Ernest Sackleton και των δυο αντρών που τον συνόδευαν στο απίστευτο ταξίδι διαφυγής στο νησί της South Georgia το 1914, ιστορία που έχουμε λεπτομερώς παρουσιάσει στο Advendure μιας και αποτελεί ίσως την σημαντικότερη ιστορία διάσωσης όλων των εποχών. Μετά την σωτηρία τους, ο Sackleton διηγήθηκε το εξής: “Ξέρω ότι κατά την διάρκεια αυτής της μακριάς και βασανιστικής πορείας πάνω από τα βουνά χωρίς όνομα και τους παγετώνες της South Georgia, ήμασταν τέσσερεις και όχι τρείς… ” . Λίγο πριν κάνει την συγκεκριμένη αναφορά, τον είχε πλησιάσει ο ένας από τους δυο άντρες που τον συνόδευαν στην πορεία λέγοντας του: “Αφεντικό, είχα συνεχώς μια περίεργη αίσθηση κατά την διάρκεια της πορείας μας ότι ήταν και ένα ακόμη πρόσωπο μαζί μας … δεν ήμασταν τρεις…”. Στο βιβλίο του John Geiger “The Third Man Factor” η ιστορία του Sackleton συνοδεύει μερικές άλλες από ανθρώπους που πέρασαν από μια απίστευτα δύσκολη κατάσταση (αστροναύτες, δύτες, πεζοπόρους, ορειβάτες, διασωθέντες δυστυχημάτων κτλ…) και ανέφεραν με λεπτομέρεια μια πρόσθετη παρουσία που τους βοήθησε και τους ανακούφισε, χωρίς αυτή να υπάρχει στην πραγματικότητα.
Αφήνοντας την ιστορία και ερχόμενοι στις μέρες μας, είναι γνωστές στην κοινότητα των υπεραποστάσεων και του ορεινού τρεξίματος πολλές ιστορίες αθλητών που βίωσαν περίεργες καταστάσεις και είδαν, άκουσαν ή ένιωσαν πράγματα που δεν υπήρχαν στην πραγματικότητα δίπλα τους. Οι ψευδαισθήσεις είναι παιχνίδια του μυαλού, το οποίο μεταφράζει λάθος τις πληροφορίες που δέχεται από τα αισθητήρια μας (όραση, ακοή κτλ..) και παράγει παραστάσεις που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα (οπτικές, ακουστικές κτλ…). Η γνωστική πτυχή της αντίληψης του καθενός μας, αλλά και το μέγεθος της κούρασης και της αϋπνίας του κάθε αθλητή, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στο να καταφέρουμε τελικά να “ξεφύγουμε” από την ψευδαίσθηση και να “δούμε” την πραγματικότητα.
Οι περισσότερες μαρτυρίες ψευδαισθήσεων αφορούν πράγματα και εικόνες που βλέπουμε ενώ δεν είναι γύρω μας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο “μικρός Βούδας” που έβλεπε επίμονα ο Τάκης Τσογκαράκης στον Olympus Mythical Trail του 2012, φτάνοντας στην στροφή της Καστάνας για Γκόλνα, ερχόμενος από Πριόνια μέσα στην νύχτα. Στο σημείο εκείνο υπάρχει μια συστάδα βράχων με σχήμα που μοιάζει με την θεότητα της Ανατολής, και που το μυαλό του Τάκη την μετέφρασε λάθος, μετά από τόσες ώρες προσπάθειας και αϋπνίας! Ένα άλλο παράδειγμα μας διηγείται ο Νίκος Καλοφύρης από μια συμμετοχή του στο CCC στις Άλπεις: “Ήταν περίπου 5 το απόγευμα και έτρεχα μόνος, περιστοιχιζόμενος από ψηλά βουνά. Είχα ήδη περίπου 8 ώρες μέσα στον αγώνα και συνέχιζα την έντονη προσπάθεια όταν ξαφνικά άρχισα να βλέπω τα πάντα γύρω μου να παίρνουν ένα διαφορετικό χρώμα. Το πιο χαρακτηριστικό σημείο ήταν το ροζ του ουρανού, αλλά και το γκρι των δέντρων. Η κατάσταση αυτή ερχόταν και έφευγε για μια ώρα περίπου, μέχρι να επανέλθουν όλα στο κανονικό τους σημείο!”. Ο Λάζαρος Ρήγος πάλι, στην δύσκολη μοναχική του προσπάθεια το 2010 να τρέξει τον ROUT στην μορφή των 100 μιλίων, είχε μια οπτική εμπειρία στον χωματόδρομο που φεύγει από Πρασινάδα και φτάνει στους Μύλους. Έβλεπε συνεχώς απέναντι στην ρεματιά ένα λευκό αυτοκίνητο, που φυσικά δεν υπήρχε. Πέρασε πολύ ώρα μέχρι να ξεδιαλύνει το τι έκανε ένα αυτοκίνητο σε ένα τέτοιο απροσπέλαστο σημείο!
Πολλοί έχουμε “δει” ως σπίτια τους μεγάλους ογκόλιθους μέσα στα δάση οξιάς της τελευταίας ατελείωτης ανηφόρας στον Θεολόγο, έχοντας ήδη πάνω από 24 ώρες σε κίνηση και αϋπνία. Επίσης μερικές φορές ακόμη η επιθυμία να φτάσουμε σε κάποιο σημείο σε συνδυασμό με τους παράγοντες που προκαλούν ψευδαισθήσεις, μας κάνουν να βλέπουμε πράγματα που θα θέλαμε να συναντήσουμε. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι πολλοί αθλητές που βλέπουν σταθμούς τροφοδοσίας στον ορίζοντα, ενώ δεν υπάρχουν!
Η ψευδαίσθηση βέβαια μπορεί να μην είναι οπτική, αλλά ακουστική. Θυμάμαι πολύ χαρακτηριστικά τους ψιθύρους που άκουγα συνεχώς στον Θεολόγο και στον Λειβαδίτη, μόλις λίγα χιλιόμετρα πριν τον τερματισμό μου σε ένα από τα ROUT 100 miler που έχω τρέξει. Ήταν μια πολύ έντονη εμπειρία μιας και ενώ ήξερα ότι ήμουν μόνος μέσα στο δάσος οξιάς, παρόλα αυτά η εμπειρία αυτή με ανάγκαζε να κοιτώ συνεχώς αριστερά-δεξιά για να δω από πού προέρχονται οι ψίθυροι. Κάτι αντίστοιχο έζησε και ο Γιάννης ο Γερμακόπουλος στο ποτάμι στην Τάλια, όπου για ώρα άκουγε φωνές και γέλια που στην πραγματικότητα δεν υπήρξαν ποτέ. Τα περάσματα από ποτάμια ή ρυάκια είναι σημεία χαρακτηριστικά όσο αφορά ακουστικές ψευδαισθήσεις μιας και οι ήχοι του νερού που τρέχει μεταφράζονται μερικές φορές ως φωνές και ψίθυροι από το μυαλό μας. Ο Νίκος Καλοφύρης είχε μια παρόμοια εμπειρία στο Νεπάλ, όταν έτρεχε στο SoluKhumbu Trail το 2010: “Έτρεχα μόνος και μέσα σε απόλυτη ησυχία, σε πολύ μεγάλο υψόμετρο στο βουνό, όταν άρχισα να ακούω ταμπούρλα να παίζουν. Για ώρα έψαχνα να βρω που μπορεί να βρίσκονται μέσα στην ερημιά, μέχρι που κατάλαβα ότι στην πραγματικότητα άκουγα τον χτύπο της καρδιάς μου που έκανε σαν τρελή από την μεγάλη προσπάθεια να τρέξω σε τόσο μεγάλο υψόμετρο!”
Οι περισσότερες αλλόκοτες εμπειρίες ψευδαισθήσεων συμβαίνουν την νύχτα, και πιο συγκεκριμένα από τα μεσάνυχτα ως τις 01.30 – 02.00. Ο οργανισμός είναι συνηθισμένος να πέφτει για ύπνο αυτές τις ώρες και εμείς τον αναγκάζουμε να συνεχίσει άγρυπνος την πορεία. Η έλλειψη ύπνου (sleep deprivation) αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα ψευδαισθήσεων σε προσπάθειες υπεραντοχής. Στην αλλοίωση της δυνατότητας του εγκεφάλου να ερμηνεύσει σωστά τις εξωτερικές παραστάσεις παίζουν βασικό ρόλο και άλλοι παράγοντας εκτός της αϋπνίας. Η χοάνη λευκού φωτός των φακών που κουράζει οπτικά, τα ανακλαστικά των ρούχων αθλητών που κινούνται μακριά ή ψηλότερα από εμάς, τα παιχνίδια των σκιών από το φώς του φακού στα δέντρα και στους βράχους, η μονοτονία που έχει το τρέξιμο την νύχτα όπου περιορίζεται σημαντικά το οπτικό πεδίο αλλά και η ψυχολογία μας μετά από πολλές ώρες τρεξίματος συνεισφέρουν επίσης σημαντικά. Έχω προσέξει ότι αμέσως μετά από αυτό το διάστημα και μέχρι 1-2 ώρες πριν το ξημέρωμα το μυαλό σαν να “καθαρίζει” και να δουλεύει με τον συνηθισμένο τρόπο, για να επανέλθει στην κατάσταση πιθανής λάθος “μετάφρασης” των εξωτερικών εικόνων και ήχων μέχρι να ξημερώσει.
Φυσικά – και αυτό αφορά ιδιαίτερα τους αθλητές του φετινού VFUT 100 miler λόγω της ώρας εκκίνησης του αγώνα – η δεύτερη νύχτα αγρυπνίας και τρεξίματος έχει ακόμη πιο έντονα φαινόμενα. Πολλοί αθλητές θα βρεθούν σε μια ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ ύπνου κα αϋπνίας – θα κοιμούνται όρθιοι ουσιαστικά αλλά συνεχίζοντας την προσπάθεια όπως είδαμε και στο φετινό Σπάρταθλο – και σίγουρα θα βιώσουν κάποιες ψευδαισθήσεις, μιας και τα όνειρα και οι “κρυμμένες” στο μυαλό εικόνες μπλέκονται πιο εύκολα τότε με τα πραγματικά μηνύματα που στέλνουν τα αισθητήρια στο μυαλό μας.
Τι μπορούμε να κάνουμε όμως ώστε να ξεφύγουμε από αυτά τα παιχνίδια του μυαλού; Όχι πάρα πολλά πράγματα, αλλά ίσως ένας υπνάκος 10-15 λεπτά (όχι παραπάνω) βοηθήσει να ελαχιστοποιήσουμε τα φαινόμενα. Δεν έχω ποτέ κάνει κάτι τέτοιο, αλλά αρκετοί συναθλητές που έχουν τρέξει αγώνες που απλώνονται σε δυο νύχτες φαίνεται να επιβεβαιώνουν ότι βοηθάει. Αυτό που έχω δοκιμάσει είναι να αυξήσω λίγο τον ρυθμό μου στις κρίσιμες ώρες, και φαίνεται να έχει κάποιο αποτέλεσμα αυτή η εγρήγορση. Η καφεΐνη βοηθάει σε πολλά άλλα πράγματα αλλά δεν νομίζω ότι θα περιορίσει τις ψευδαισθήσεις. Αντίθετα η σωστή λήψη ενέργειας βοηθάει μιας και ας μην ξεχνάμε ότι και ο εγκέφαλος – εκτός από τα πόδια – χρειάζεται γλυκόζη για να λειτουργήσει. Τα κυριότερα “όπλα” όμως που έχουμε είναι τα ψυχολογικά, τα οποία έρχονται βέβαια με την εμπειρία μας σε τέτοιες καταστάσεις. Δοκιμάστε να αλλάξετε μόνοι σας την διάθεση για ύπνο όταν αυτή έρχεται, αλλάζοντας “νοητικές παραστάσεις”, π.χ. φέρνοντας εικόνες τερματισμού αλλά και φίλων που θα αυξήσουν την αδρεναλίνη και θα σας βγάλουν από την κατάσταση ψευδαισθήσεων. Τρέξτε μαζί με άλλους το νυχτερινό κομμάτι ώστε να αποφύγετε την μονοτονία και την απομόνωση που φέρνει η νύχτα. Κάντε κάποιες μαθηματικές πράξεις, η σκεφτείτε κάποια πολύπλοκα πράγματα και καταστάσεις, για να επαναφέρετε τον εγκέφαλο σε μεγαλύτερη εγρήγορση.
Σε κάθε περίπτωση, η νύχτα σε υπερμαραθώνιους αγώνες – είτε βουνού, είτε ασφάλτου – είναι μια μαγική και ανεπανάληπτη εμπειρία. Ιδίως όταν στον ουρανό λάμπει ο γαλαξίας. Οι ψευδαισθήσεις που ίσως βιώσαμε μπορεί να μας τρόμαξαν, να μας έκαναν να αισθανθούμε περίεργα και αλλόκοτα, αλλά μετά τον αγώνα αποτέλεσαν άλλο ένα όμορφο θέμα διήγησης που είναι και το αλατοπίπερο των μεγάλων αγώνων.
Κάλεσμα για διάλογο:
1. Είχατε κάποια προσωπική αλλόκοτη εμπειρία ή ψευδαίσθηση σε αγώνα που θα θέλατε να μοιραστείτε με την κοινότητα;
2. Πως αντιμετωπίζετε τέτοιες καταστάσεις; Υπάρχει κάτι που σας βοήθησε να βγείτε γρήγορα από την ψευδαίσθηση ή να τις αποφύγετε εντελώς;
Photo ©: Χρήστος Μπουκώρος, fellrunninguide.co.uk, Damiano Levati
Σχόλια