Πες το, με τη γλώσσα των συμβόλων / Τα μηνύματα, οι κώδικες και ο ρόλος τους στην επικοινωνία των ανθρώπων

Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Ούτε καν τα χρώματα στα σακάκια της Γερμανίδας καγκελαρίου Αγκελα Μέρκελ όταν φωτογραφίζεται μαζί με τους ηγέτες των άλλων χωρών. Στις «οικογενειακές» φωτογραφίες των συνήθως μαυροφορεμένων αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων της Ε.Ε. ξεχωρίζουν τα πορτοκαλί και κόκκινα μπλέιζερ της Γερμανίδας καγκελαρίου. Μια επιλογή η οποία υπογραμμίζει τη διαφορετικότητα.

Το μήνυμα της διαφορετικότητας περνάει στη συγκεκριμένη περίπτωση μέσα από το χρώμα. Τα μηνύματα, τα σύμβολα και οι κώδικες μέσα από τους οποίους επικοινωνούν τα μέλη μιας κοινωνίας είναι αναρίθμητα. «Σύμβολα, μια γλώσσα χωρίς λέξεις» είναι η έκθεση που παρουσιάζει το γερμανικό Μουσείο Ιστορίας στη Βόννη έως τις 15 Απριλίου 2012.

Στο ισόγειο του μουσείου, και μόλις σε έναν μακρόστενο διάδρομο, ξεδιπλώνεται μέσα από 600 φωτογραφίες και αντικείμενα μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκθεση για τη σημασία των συμβόλων στην πολιτική, την ιστορία, την καθημερινότητά μας.

Βάσει ερευνών, η στάση του σώματος αποτελεί το 50% στο μήνυμα που θέλουμε να περάσουμε, το 35% ανήκει στη φωνή και στον τόνο της, ενώ στις λέξεις απομένει μόλις το 10%. Την πραγματικότητα αυτή γνωρίζουν πολύ καλά οι πολιτικοί, οι οποίοι ανεξάρτητα σε ποιο κόμμα ανήκουν -εάν είναι Χριστιανοδημοκράτες, Σοσιαλδημοκράτες ή Πράσινοι- βλέπουμε μέσα από φωτογραφίες, που αντιπαραβάλλονται, να χρησιμοποιούν τα ίδια σήματα. Ο προτεταμένος δείκτης, για παράδειγμα, «προδίδει» γνώση και πυγμή.

Η Αγκελα Μέρκελ προτιμάει συχνά να έχει ανοιχτά τα χέρια της, δείγμα μιας πιο ανοιχτής και συναινετικής πολιτικής, σε αντίθεση με τον προκάτοχό της Γκέρχαρντ Σρέντερ, ο οποίος, όταν μιλούσε, είχε συχνά σφιγμένη την παλάμη του ως δείγμα δυναμισμού και αποφασιστικότητας.

Τα σύμβολα που χρησιμοποιεί κάθε κοινωνία μπορεί να μοιάζουν, ωστόσο οι ερμηνείες τους ενδεχομένως να είναι τόσο διαφορετικές που μπορεί να οδηγήσουν σε μοιραίες παρεξηγήσεις. Για παράδειγμα, το σήμα του κύκλου που προκύπτει όταν ενώνεται ο δείκτης με τον αντίχειρα στη Γερμανία είναι δείγμα ότι όλα πάνε καλά, είναι ένα θετικό σημάδι.

Μια γερμανική εταιρεία, λοιπόν, χρησιμοποίησε το σήμα αυτό για να προσελκύσει εργατικό δυναμικό από το εξωτερικό. Πλην όμως, το ίδιο σήμα στην Ισπανία, τη Γαλλία και την Αργεντινή δεν αποτελεί παρά μια πολύ μεγάλη προσβολή, παραπέμποντας σε απόκρυφα μέρη του σώματος, με αποτέλεσμα να υπάρξουν δυσάρεστες επιπτώσεις για την εταιρεία.

Χειρονομίες

Παρόμοια είναι η κατάσταση με τη σφιγμένη γροθιά και προτεταμένα τον δείκτη και το μικρό δάχτυλο, που στη γλώσσα των ρόκερ σημαίνει πως τώρα «ροκάρουμε». Στην Ιταλία, όμως, η χειρονομία αυτή δεν συμβολίζει παρά τον απατημένο σύζυγο. Το γεγονός αυτό, πάντως, καθόλου δεν εμπόδισε τον τέως Ιταλό πρωθυπουργό Σίλβιο Μπερλουσκόνι να απευθύνει τη χειρονομία αυτή στον τότε Ισπανό υπουργό Εξωτερικών Χοσέ Πικέ, σε μια σύνοδο κορυφής της Ε.Ε. το 2002, ισχυριζόμενος αργότερα πως το έκανε για να «ζεστάνει» την ατμόσφαιρα. Η εν λόγω χειρονομία παρουσιάζεται στην έκθεση στη Βόννη.

Ενα σύμβολο πάλι μπορεί να μην παραξενεύει κανέναν, όταν είναι συνδεδεμένο με ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και συνυφασμένο με μια συγκεκριμένη ιδεολογία, όταν όμως χρησιμοποιείται από ανθρώπους ξένους προς αυτό, μπορεί να προκαλεί οργή. Πιο συγκεκριμένα: Τον Ιανουάριο του 2004, ο Γιόζεφ Ακερμαν, διευθυντής της Deutsche Bank, δικαζόταν στο εφετείο του Ντίσελντορφ μαζί με άλλους μεγάλους μάνατζερ, με την κατηγορία της απιστίας στην περίπτωση της εξαγοράς της Mannesmann από τη Vodafone.

Εξερχόμενος από το δικαστήριο, σήκωσε το χέρι του και έκανε το σήμα της νίκης. Η πράξη του αυτή θεωρήθηκε υπερβολική και επικρίθηκε έντονα. Αυτό που είχε προκαλέσει και είχε δημιουργήσει ερωτήματα ήταν τι σχέση μπορεί να είχαν οι τεράστιες αποζημιώσεις που φέρονταν ότι εξασφάλισε ο κ. Ακερμαν σε μεγαλοστελέχη, με το σύμβολο της νίκης, το οποίο είναι συνδεδεμένο με κοινωνικούς αγώνες.

Σήμα της ειρήνης

Ενα ακόμη από τα πιο διαδεδομένα σύμβολα παγκοσμίως είναι το σήμα της ειρήνης: ο γνωστός κύκλος με το ανάποδο ύψιλον. Στην έκθεση του Μουσείου Ιστορίας «Σύμβολα, μια γλώσσα χωρίς λέξεις» μαθαίνουμε, όμως, και για την προέλευσή του.

Κατάγεται λοιπόν από τη Βρετανία. Το 1958, την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, οργανώθηκαν στο Λονδίνο οι πρώτες αντιπυρηνικές διαδηλώσεις. Ξεκινούσαν από την πλατεία Τραφάλγκαρ μέχρι το Αλντερμάστον, 83 χλμ. πιο μακριά, όπου βρίσκονταν πυρηνικές ερευνητικές εγκαταστάσεις. Ο σχεδιαστής υφασμάτων Γκέραλντ Χόλτομ ήθελε να φτιάξει ένα σχέδιο που θα υπενθύμιζε αυτές τις αντιπυρηνικές, επαναλαμβανόμενες σε τακτά χρονικά διαστήματα, διαδηλώσεις. Σύντομα το σχέδιό του τυπώθηκε σε κονκάρδα και έγινε αποδεκτό και γνωστό σε ολόκληρο τον κόσμο.

Τσε Γκεβάρα

Ενα επίσης πασίγνωστο πορτρέτο-σύμβολο αγώνων είναι αυτό του Τσε Γκεβάρα. Η φωτογραφία ανήκει στον φωτογράφο Αλμπέρτο Κόρδα, την οποία τράβηξε το 1960 σε μια κηδεία στην Αβάνα. Στην αρχή, καμία εφημερίδα δεν έδειξε ενδιαφέρον να τυπώσει το πρόσωπο του Τσε Γκεβάρα. Μόνο μετά τη δολοφονία του η φωτογραφία αυτή έγινε διάσημη σε ολόκληρη την υφήλιο. Η επανάσταση είχε βρει ένα ωραίο, ηρωικό πρόσωπο, με το οποίο μπορούσε να ταυτιστεί.

Τα μπλουζάκια με το πρόσωπο του Τσε Γκεβάρα είναι τα μπλουζάκια που έχουν περισσότερο πουληθεί σε ολόκληρο τον κόσμο. Το μάρκετινγκ δεν έχει ιδεολογία. Ο φωτογράφος Αλμπέρτο Κόρδα, πάντως, δεν επωφελήθηκε στο ελάχιστο από τη διασημότητα της φωτογραφίας του.

Τα σύμβολα παίζουν έναν πρωταρχικό ρόλο και στην καθημερινή μας επικοινωνία. Ενα μαύρο καλσόν, για παράδειγμα, μπορεί να είναι δείγμα πένθους αλλά και δείγμα ομορφιάς. Οι ψηλοτάκουνες γόβες παραπέμπουν σε κυρίες που δεν νοιάζονται μόνο για την εμφάνισή τους αλλά και για την εξουσία.

Η διαφοροποίηση από την πλειονότητα

Ορισμένοι, πάντως, μέσω της εξωτερικής τους εμφάνισης επιλέγουν συνειδητά να διαφοροποιηθούν από την πλειονότητα. Για παράδειγμα, ένας Γερμανός μεσήλικος φιγουράρει σε μια τεράστια φωτογραφία φορώντας δερμάτινο παντελόνι, αλυσίδες παντού, τατουάζ και μαλλιά «καρφιά». Δεν είναι παρά ο διευθυντής ενός γυμνασίου μιας επαρχιακής πόλης, ο οποίος επέλεξε συνειδητά να ντύνεται έτσι, γιατί όπως λέει, δεν θέλει οι άλλοι να τον τοποθετήσουν σε ένα «συρταράκι με μια συγκεκριμένη ταμπέλα». Μέσα από το μήνυμα της εμφάνισης σπάει το στερεότυπο της συνήθους εικόνας ενός διευθυντή σχολείου.

Αντίθετα, χιλιάδες άλλοι είναι αυτοί που θέλουν να ανήκουν σε μια ομάδα, σε κάποια υπηρεσία ή σε έναν οργανισμό. Η συμμετοχή στο σύνολο υπογραμμίζεται μέσω της ομοιομορφίας που προσφέρει μια στολή, μια ειδική ενδυμασία. Στην έκθεση παρουσιάζονται σε ειδικές προθήκες στολές της αστυνομίας, του στρατού κ.ά.

Η έκθεση μας δίνει ακόμα μια σειρά από ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τη γερμανική κοινωνία. Για παράδειγμα, 400.000 γυναίκες τον χρόνο και 120.000 άνδρες παραδίδουν την ομορφιά τους στα χέρια των πλαστικών χειρουργών. Ενας στους δύο Γερμανούς έχει ένα φυλαχτό στο αυτοκίνητό του, ένας στους τέσσερις πιστεύει πως είναι γρουσουζιά εάν δεις μαύρη γάτα να περνάει από αριστερά.

Μια μικρή σε έκταση έκθεση στη Βόννη με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, που καταφέρνει να θέσει σε αμφιβολία βεβαιότητες και να ρίξει φως σε κάποιους από τους κώδικες επικοινωνίας μας.

kathimerini / Βοννη / Μαρια Pηγουτσου