Με τον όρο Σφαγές του Μεσόβουνου εννοούνται οι δύο καταστροφές του προσφυγικού ποντιακού χωριού Μεσόβουνου Κοζάνης από τους Γερμανούς και συνεργάτες τους, κατά τη διάρκεια της Κατοχής (23 Οκτωβρίου 1941 και 24 Απριλίου 1944). Και στις δύο περιπτώσεις, εκτός από την πυρπόληση του χωριού των 1.171 κατοίκων, οι κατοχικές αρχές διέπραξαν και μαζικές εκτελέσεις των κατοίκων του.
Ολοκαύτωμα, 23-10-1941
Στο Μεσόβουνο υπήρχαν πέντε κομμουνιστές κάτοικοι οι οποίοι είχαν επιστρέψει, δραπετεύοντας από εξορία στην Ανάφη. Είχαν συλληφθεί και εξοριστεί, στις αρχές της δεκαετίας του '30, για συμμετοχή σε διαμαρτυρίες των κατοίκων για ένα ζήτημα της περιοχής, με βάση τον νόμο περί «ιδιωνύμου αδικήματος» της κυβέρνησης Ελ. Βενιζέλου (1929), ο οποίος ποινικοποιούσε την κομμουνιστική ιδεολογία.
Οι πέντε κομμουνιστές, μαζί με κατοίκους που είχαν πολεμήσει τους Ιταλούς στην Αλβανία το 1940-41, δημιούργησαν την πρώτη αντιστασιακή ομάδα. Εν τω μεταξύ, το Μακεδονικό Γραφείο του ΚΚΕ είχε δημιουργήσει την ανταρτική οργάνωση «Ελευθερία», και οι Μεσοβουνιώτες ενέταξαν την ομάδα τους σε αυτή. Η πρώτη εκδήλωση μαζικής αντίστασης των Μεσοβουνιωτών ήταν να αρνηθούν να παραδώσουν την αγροτική σοδειά τους στις αρχές Κατοχής και ακολούθησε η εκτέλεση του, διορισμένου από τις κατοχικές αρχές, προέδρου του χωριού.
Μετά από το τελευταίο γεγονός, οι ελληνικές δωσιλογικές αρχές της Κοζάνης (ο νομάρχης Κ. Γεωργαντάς και η Χωροφυλακή) παρακίνησαν τους Γερμανούς να τιμωρήσουν το χωριό. Έτσι την 23η Οκτωβρίου 1941, 40 αυτοκίνητα με στρατιώτες της Βέρμαχτ, που ήρθαν από τη Φλώρινα, την Έδεσσα και τη Θεσσαλονίκη, περικύκλωσαν το χωριό και συγκέντρωσαν όλους τους κατοίκους. Στα γυναικόπαιδα έδωσαν δίωρη προθεσμία να φύγουν και τους άντρες ηλικίας 16 έως 69 χρόνων τους εκτέλεσαν «ομαδικώς και δι' αυτομάτων όπλων». Εκτελέστηκαν συνολικά 135 (κατά τον νομάρχη Κοζάνης), 142 (σύμφωνα με τους Γερμανούς) ή 165 (σύμφωνα με τους κατοίκους) Μεσοβουνιώτες. Ανάμεσα στους εκτελεσμένους ήταν και οι τρεις δάσκαλοι του χωριού. Οι αξιωματικοί της Χωροφυλακής είχαν ζητήσει να δοθεί χάρη στους δασκάλους αλλά δεν εισακούστηκαν.
Στη συνέχεια οι κατοχικές δυνάμεις πυρπόλησαν το χωριό με εμπρηστικές βόμβες, εκτός από 5 σπίτια και την εκκλησία. Τα περίπου 900 γυναικόπαιδα μεταφέρθηκαν στην Πτολεμαΐδα. Οι γερμανικές αρχές διέταξαν τον διασκορπισμό τους, για «παραδειγματισμό», στα χωριά του νομού, αλλά και στους νομούς Ημαθίας και Φλώρινας.
Ολοκαύτωμα, 24-4-1944
Οι κάτοικοι του Μεσόβουνου επέστρεψαν σε αυτό το 1942 και έχτισαν στοιχειώδεις κατοικίες. Στις 22 Απριλίου 1944, Γερμανοί, Τουρκμένιοι και Τάταροι εθελοντές και Έλληνες δωσίλογοι (ένοπλοι του λεγόμενου Εθελοντικού Σώματος του Γεωργίου Πούλου και «Έλληνες εθνικιστές» από τους γύρω οικισμούς) περικύκλωσαν το χωριό. Η επιδρομή έγινε στα πλαίσια της επιχείρησης Μαγιάτικη Καταιγίδα (Maigewitter), την οποία είχε διατάξει ο Γερμανός διοικητής Καρλ Σύμερς. Το Σώμα του Πούλου είχε ήδη ενταχθεί στη Βέρμαχτ (ως Εθελοντικό Τάγμα Πούλου, Poulos Verband), στο 2ο Σύνταγμα Bradenburg, δρώντας στα Γιαννιτσά και την Πτολεμαΐδα, όπου επιχειρούσε η ανταρτική 10η Μεραρχία του ΕΛΑΣ.Τα θύματα ήταν 150 εκτελεσθέντες και το χωριό πυρπολήθηκε ξανά.
Μετά την Απελευθέρωση
Οι αρμόδιες υπηρεσίες του ελληνικού κράτους πρότειναν να δικαστούν, από τα δικαστήρια δωσιλόγων, οι φιλοκατοχικές αρχές της Κοζάνης, ο νομάρχης Κ. Γεωργαντάς, ο εισαγγελέας και οι υπεύθυνοι της Χωροφυλακής. Τελικά, ο μόνος από τους υπευθύνους ο οποίος παραπέμφθηκε σε δίκη για τη Μαγιάτικη Καταιγίδα ήταν ο Γεώργιος Πούλος, ο οποίος τιμωρήθηκε με τη θανατική ποινή, για την εγκληματική του δράση κατά την Κατοχή.
Κατά τον ιστορικό Βλάση Αγτζίδη, η ιστορία του Μεσόβουνου «είναι εντελώς παραγνωρισμένη από την επίσημη ιστοριογραφία, η οποία, όπως φαίνεται, διαμορφώθηκε από τους νικητές του Εμφυλίου με τη χρήση μεροληπτικών και ιδεολογικών κριτηρίων».
Το Μεσόβουνο έχει ενταχθεί επισήμως στα μαρτυρικά χωριά και πόλεις της Ελλάδας.
Σχόλια