Οι αρνητικές εμπειρίες γεννούν θετικές αλλαγές. Ναι, αλλά όχι από μόνες τους. Πώς μπορούμε να κατακτήσουμε αυτές τις αλλαγές και να πετύχουμε αυτό που αποκαλείται από τους ειδικούς «μετατραυματική ανάπτυξη»;
Όταν ο Γερμανός φιλόσοφος Φρίντριχ Νίτσε έλεγε το περίφημο «ό,τι δεν μας σκοτώνει, μας κάνει πιο δυνατούς», δεν ήξερε πως αυτό που περιέγραφε θα ονομαζόταν αργότερα από τους ψυχολόγους «μετατραυματική ανάπτυξη».
Το γεγονός ότι αν ξεπεράσουμε δύσκολες καταστάσεις μπορούμε να εξελιχθούμε ως άνθρωποι δεν είναι κάποιο παραμύθι που το αφηγούμαστε για παρηγοριά. Εδώ και λίγα χρόνια οι ψυχολογικές έρευνες μελετούν το κεφάλαιο «μετατραυματική ανάπτυξη».
Παλιότερα, το ζήτημα ήταν πώς θα οδηγηθεί το άτομο στην προηγούμενη κατάσταση – την πριν από το τραυματικό βίωμα. Σήμερα, οι επιστήμονες ενδιαφέρονται για την προσωπική ανάπτυξη που μπορεί να επιτευχθεί με τη θετική επεξεργασία των τραυματικών εμπειριών.
Τι σημαίνει μετατραυματική ανάπτυξη;
Θρησκείες, λαϊκές παραδόσεις, ακόμη και φιλόσοφοι μιλούν με τον δικό τους τρόπο για τη δύναμη που έχει μια δύσκολη δοκιμασία να αλλάξει τον άνθρωπο προς το καλύτερο. Να τον εξελίξει και να τον κάνει πιο δυνατό.
Τις έρευνες, τη θεωρία και εν τέλει την επιστημονική θεμελίωση του όρου «μετατραυματική ανάπτυξη», όμως, τα χρωστάμε στους ψυχολόγους Richard Tedeschi και Lawrence Calhoun. Τη δεκαετία του 1990 όρισαν ως μετατραυματική ανάπτυξη (post-traumatic growth) τη θετική ψυχική αλλαγή του ατόμου μετά από μια πολύ τραυματική εμπειρία ή ένα «σεισμικό γεγονός».
Τα «σεισμικά γεγονότα» είναι αυτά που ενεργοποιούν τη διαδικασία της μετατραυματικής ανάπτυξης. Πρόκειται για γεγονότα που δημιουργούν την αίσθηση έντονης απειλής στο άτομο, συνταράσσουν τις υπάρχουσες γνωστικές δομές και αφήνουν πίσω τους δυσλειτουργικές. Αρκούν από μόνα τους τα τραυματικά γεγονότα; Όχι. Οι έρευνες δείχνουν πως η μετατραυματική ανάπτυξη επιτυγχάνεται περίπου στο 1/3 των περιπτώσεων.
Προτού δούμε τι χρειάζεται για μια τέτοια αλλαγή, αξίζει να σταθούμε στην ίδια την αλλαγή. Σε τι συνίσταται; Η μετατραυματική ανάπτυξη αφορά κυρίως 3 τομείς, όπως αναφέρει ο κλινικός ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής Χρήστος Σερμπέζης:
- Αλλαγή στην αίσθηση του εαυτού ως πιο ικανού και δυνατού. Έχουμε δηλαδή αίσθηση μεγαλύτερης προσωπικής ικανότητας, που αρκετές φορές διαδέχεται ένα αυξημένο αίσθημα κινδύνου.
- Αλλαγές στις κοινωνικές σχέσεις, περισσότερη σύνδεση, ενσυναίσθηση, συναισθηματική επαφή και αλτρουισμός.
- Υπαρξιακή και πνευματική ανάπτυξη, που εκφράζονται συχνά με την πεποίθηση ότι υπάρχει σκοπός στη ζωή και αξίζει να τη ζεις. Μερικές φορές αυτό διοχετεύεται στην ενδυνάμωση της θρησκευτικής πίστης. Άλλες, στον προσδιορισμό ενός προσωπικού νοήματος.
Γιατί δεν αναπτύσσονται όλοι μετατραυματικά;
Το ερώτημα έχει απασχολήσει πολύ την επιστημονική κοινότητα. Τα πορίσματα των σχετικών ερευνών έδειξαν πως καμία δοκιμασία δεν οδηγεί από μόνη της σε προσωπική εξέλιξη. Δεν είναι μάλιστα λίγες οι φορές που οι άνθρωποι κρύβουν πίσω από τις περήφανες δηλώσεις του σθένους τους μια τεράστια πληγή που ποτέ δεν γιατρεύτηκε. Λένε πως είναι πιο δυνατοί, αλλά μέσα τους πονάνε και νιώθουν ανίσχυροι. Ποιος είναι ο παράγοντας που κάνει εφικτή τη μετατραυματική ανάπτυξη;
Δύο ελληνικές έρευνες που έγιναν σε πρώην ογκολογικούς ασθενείς υπογραμμίζουν τη σημασία της προσωπικής επεξεργασίας και της κοινωνικής υποστήριξης. Η πρώτη, που είχε ως δείγμα γυναίκες με καρκίνο του μαστού, ανέδειξε ως σημαντικότερους παράγοντες εξέλιξης τους εξής τρεις:
- Την εποικοδομητική, γνωστική επεξεργασία που έκανε από μόνη της η κάθε ασθενής.
- Τις θρησκευτικές στρατηγικές αντιμετώπισης.
- Τη θετική αναπλαισίωση της νόσου ως κάτι που τελικά έγινε για καλό.
Η δεύτερη έρευνα, που διενεργήθηκε σε καρκινοπαθείς οι οποίοι γιατρεύτηκαν, υπογράμμισε τη σημασία της κοινωνικής υποστήριξης. Αυτή η κοινωνική υποστήριξη μπορεί να είναι συναισθηματική, πρακτική ή και πληροφοριακή. Είναι όμως απαραίτητο το άτομο να αισθάνεται ότι του ταιριάζει.
Οι Tedeschi και Calhoun καταλήγουν πως για να επιτευχθεί μετατραυματική ανάπτυξη θα πρέπει:
- Το άτομο να έχει βιώσει τραυματικά ένα γεγονός (τα άτομα που δεν θεωρούν ότι έχουν αναστατωθεί από το γεγονός, έχουν σημαντικά λιγότερες πιθανότητες για μετατραυματική ανάπτυξη).
- Να κάνει τον δικό του προσωπικό αγώνα γνωστικής επεξεργασίας του συμβάντος.
- Να καταφέρει να το επιλύσει συναισθηματικά.
- Να ανακαλύψει ένα νέο νόημα.
Τα 5 στάδια της μετατραυματικής ανάπτυξης και πώς να την κατακτήσετε
Σε άρθρο του στο Harvard Business Review, με αφορμή το συλλογικό τραύμα της πανδημίας, ο Richard Tedeschi εντοπίζει τα πέντε βήματα που οδηγούν στη μετατραυματική ανάπτυξη. Αφού δεν επέρχεται απαραίτητα ούτε με ψυχολογική υποστήριξη και ψυχοθεραπεία, μα ούτε και από μόνη της, υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε εμείς οι ίδιοι;
Υπάρχουν πέντε τρόποι, πέντε βήματα που συνήθως οδηγούν σε αυτή, σύμφωνα με μελέτες. Αν τα ξέρουμε μπορούμε ίσως ακολουθώντας τα να κατακτήσουμε έναν καλύτερο εαυτό μετά την καταιγίδα.
Στάδιο #1: Εκπαίδευση
Ένα τραυματικό γεγονός συνήθως απαιτεί να προσαρμοστούμε σε νέες καταστάσεις. Αυτό οδηγεί σε επανεξέταση των δεδομένων και εκμάθηση νέων πραγμάτων. Αν για παράδειγμα διαγνωστεί κανείς με ένα νόσημα, πόσο απαραίτητο αλλά και χρήσιμο είναι να μάθει τα πάντα γύρω από αυτό!
Μαθαίνοντας θα μπορέσει να ζήσει καλύτερα με αυτό. Όμως η ίδια η διαδικασία της εκπαίδευσης τον έχει ήδη αλλάξει. Τον έχει εξελίξει. Κάτι τέτοιο συνέβη στην περίπτωση της Jenna Farmer, μιας Βρετανίδας blogger που διαγνώστηκε με Nόσο του Crohn.
Στάδιο #2: Συναισθηματική ρύθμιση
Η συναισθηματική ρύθμιση ξεκινάει με τη διαχείριση των αρνητικών συναισθημάτων. Αντί να εστιάσετε στις αποτυχίες και τις απώλειες, εντοπίστε τις επιτυχίες σας και τις δυνατότητες που έχετε ως άνθρωπος. Ξεκινήστε με την παρατήρηση των συναισθημάτων σας. Μην ταυτίζεστε με αυτά. Έτσι, θα αποστασιοποιηθείτε. Η σωματική άσκηση και ο διαλογισμός βοηθάνε. Μοιραστείτε με όσους εμπιστεύεστε την επίγνωση ότι οι καταστάσεις είναι δύσκολες, όχι εσείς.
Στάδιο #3: Έκθεση
Μιλήστε για όσα βιώνετε και όσα νιώθετε. Μοιραστείτε τα. Αν βοηθάτε κάποιον άλλο, αφήστε τον να εστιάσει σε εκείνα που ο ίδιος θεωρεί σημαντικά, χωρίς να τον κατευθύνετε με δικές σας ερωτήσεις. Η έκθεση των συναισθημάτων λειτουργεί όχι μόνο λυτρωτικά και απελευθερωτικά, μα τα βάζει και σε τάξη. Μας βοηθά να τα κατανοήσουμε.
Στάδιο #4: Αφηγηματικό νήμα
Βάλτε τα γεγονότα σε μια αφήγηση και προσπαθήστε να απαντήσετε σε ορισμένες ερωτήσεις. Πώς αυτό που σας συνέβη βάζει νέες προτεραιότητες στη ζωή σας; Ποια νέα μονοπάτια ή ακόμη και ευκαιρίες γεννιούνται από αυτό; Σκεφτείτε κάποιους διάσημους και τις ιστορίες τους, τον Nelson Mandela ή την Oprah Winfrey. Μπορεί να σας βοηθήσουν. Φτιάξτε τη δική σας ιστορία, μία ιστορία που να βγάζει νόημα. Η θεραπευτική γραφή μπορεί να είναι ένας δρόμος.
Στάδιο #5: Προσφορά
Έχει παρατηρηθεί ότι οι άνθρωποι που βρίσκουν τρόπους να βοηθάνε συνανθρώπους τους με παρόμοιες εμπειρίες μετά τη δική τους, τα πάνε καλύτερα. Πολλές ομάδες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ξεκίνησαν από μητέρες που έχασαν τα παιδιά τους ή από καρκινοπαθείς που θέλουν να βοηθήσουν άλλους. Ακόμη και ολόκληρες ΜΚΟ, όπως το ΚΑΡΚΙΝΑΚΙ, έχουν ξεκινήσει από κάποιον που κάποτε βίωσε έναν βαθύ πόνο και θέλησε να τον εξελίξει σε προσφορά.
Σχόλια