Οι αντιδράσεις της Ισλανδίας και της Κύπρου στην τραπεζική κρίση που αντιμετώπισαν απέδειξαν ότι δεν υπάρχουν μονόδρομοι στην επίλυση κρίσεων. Υπάρχει ο δρόμος της αντίστασης και ο δρόμος… της καταστροφής
Το ημερολόγιο έγραφε 3 Μαΐου 1986 και σε μια αίθουσα στο Μπέργκεν της Νορβηγίας έκαναν την εμφάνισή τους δυο περίεργοι κύριοι και μια κυρία που φορούσαν ένα λευκό, ένα χρυσό και ένα ασημί σακάκι. Η μυστηριώδης αυτή «τρόικα» άκουγε στο όνομα Icy – ήταν το συγκρότημα που είχε επιλεγεί να εκπροσωπήσει την Ισλανδία στον διαγωνισμό τραγουδιού της Γιουροβίζιον. Ηταν η πρώτη φορά που το μικρό νησιωτικό κράτος των 300.000 κατοίκων συμμετείχε στον διαγωνισμό και οι Icy είχαν φορέσει τα καλά τους για την περίσταση – ή τουλάχιστον ό,τι θεωρούνταν «καλό» τη δεκαετία του ’80.
Αυτό που δεν γνώριζαν όμως ήταν ότι το τραγούδι που παρουσίαζαν, στην πρώτη τους επαφή με τη μουσική… υποκουλτούρα της Ευρώπης, θα αποδεικνυόταν προφητικό για το μέλλον της χώρας. Ο τίτλος του ήταν Gledibankinn (Η τράπεζα της ευτυχίας). «Ποτέ μην κάνεις καταθέσεις, μόνο αναλήψεις» τραγουδούσε το συγκρότημα και με την έπαρση νεοφιλελεύθερου τραπεζίτη της δεκαετίας του ’80 συμπλήρωνε: «Οι αμαρτίες σου βρίσκονται σε λήθαργο σαν μια ανεξόφλητη επιταγή στην τράπεζα της ευτυχίας».
Για την ιστορία, την ίδια χρονιά η Κύπρος ήρθε τελευταία στον διαγωνισμό της Eurovision, καθώς είχε εναποθέσει τις ελπίδες της στην… Ελλάδα και συγκεκριμένα στην τραγουδίστρια Ελπίδα. Και όπως συμβαίνει κάθε φορά που το συγκεκριμένο νησί εμπιστεύεται την Ελλάδα, ήρθε τελευταίο με μόλις 4 πόντους (η χώρα μας δεν συμμετείχε καν εκείνη τη χρονιά για να προσφέρει το μαγικό 12άρι).
Για να επανέλθουμε όμως στην ιστορία μας, χωρίς ίσως να το καταλάβουν οι Icy είχαν μόλις τραγουδήσει τους στίχους που θα μπορούσαν να αποτελέσουν τον ανεπίσημο ύμνο της τραπεζικής φούσκας που θα έστηνε τα επόμενα χρόνια η Ισλανδία, πάντα με τις ευλογίες του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και άλλων ευγενών ιδρυμάτων. Ακολουθώντας το πρότυπο του «Κέλτικου Τίγρη» της Ιρλανδίας, όπου οι τραπεζίτες δανείζονταν κολοσσιαία ποσά για να τζογάρουν στην αγορά ακινήτων, οι Ισλανδοί ομόλογοί τους έστησαν τη δική τους ρουλέτα στην αγορά παραγώγων.
Μόνο που όταν ξέσπασε η κρίση, μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers στις ΗΠΑ, οι πολίτες της Ισλανδίας σταμάτησαν να ακούνε την «τράπεζα της χαράς» των Icy και έβαλαν στα στερεοφωνικά τους ορισμένους από τους ύμνους της Ισλανδής Μπιορκ. «Κηρύξτε την ανεξαρτησία σας, μην τους αφήσετε να σας το κάνουν αυτό» τραγουδούσε η Μπιορκ στο περίφημο «Declare Independence» – ένα τραγούδι που, αν και γράφτηκε για περιοχές του πλανήτη όπως το Θιβέτ, άρχισε να ταιριάζει απόλυτα με την κατάσταση «τραπεζικής δικτατορίας» που ορισμένοι επιχειρούσαν να επιβάλουν στην Ισλανδία. Το τραγούδι ήταν πλέον απόλυτα σύμφωνο με το πνεύμα των ανυπότακτων Βίκινγκς που ξυπνούσε σε αυτή την παγωμένη χώρα.
Οι πολίτες, με σειρά δημοψηφισμάτων και μαχητικές κινητοποιήσεις (ένας διαδηλωτής κατάφερε να ανέβει μέχρι και στη στέγη του κοινοβουλίου και να κατεβάσει τη σημαία), επέβαλαν στην πολιτική ηγεσία να αφήσει τις τράπεζες να καταρρεύσουν, να τις εθνικοποιήσει προστατεύοντας τις λαϊκές καταθέσεις, να υποτιμήσει το νόμισμα και να επιβάλει περιορισμούς στην κίνηση κεφαλαίων. Πρόκειται για κινήσεις που μέχρι πρότινος θεωρούνταν «ανάθεμα» για τους ορθόδοξους οικονομολόγους, ύστερα όμως από λίγα χρόνια ανάγκασαν ακόμη και τους αναλυτές του ΔΝΤ να υποκλιθούν μπροστά στην ισλανδική αυθάδεια που έφερε την ανάπτυξη.
Το πρόβλημα βέβαια, όταν πιάνεις τα τραγούδια της ανυπακοής αμφισβητώντας το πνεύμα του «ευρω-οράματος», είναι ότι πρέπει να τα τραγουδήσεις δυνατά και να γνωρίζεις όλους τους στίχους. Διαφορετικά είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα καταλήξεις με ένα ακόμη «nul points» από τους κριτές. Και αυτό φαίνεται ότι συνέβη με την Κύπρο, η οποία, ακολουθώντας τις εντολές Βρυξελλών και Βερολίνου, προσπάθησε να μουρμουρίσει κάτι από τους σκοπούς της Ισλανδίας.
Οπως εξηγούσε ο Κ. Λαπαβίτσας, καθηγητής οικονομικών της σχολής SOAS του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, η Κύπρος, «χρησιμοποιώντας στοιχεία της “λύσης Ισλανδίας”, μεταφέρει μεν το κόστος της κατάρρευσης των ιδιωτικών τραπεζών στους μετόχους, τους μεγάλους ομολογιούχους και τους μεγάλους καταθέτες, αλλά δεν θέτει τις τράπεζες υπό δημόσια ιδιοκτησία και έλεγχο, ούτε φροντίζει να προστατεύσει την εγχώρια οικονομία της Κύπρου μεταφέροντας το κόστος στο εξωτερικό, όπως έκανε η Ισλανδία».
Οπως και στον διαγωνισμό της Γιουροβίζιον του 1986, η Ισλανδία κάνει μια νέα αρχή, ενώ η Κύπρος έρχεται τελευταία των τελευταίων. Το ευρω-όραμα (Eurovision) της δεκαετίας του ’80 και του ’90 έσβησε οριστικά και για τις δύο νησιωτικές χώρες που πίστεψαν ότι, παρά το μέγεθός τους και τη μηδαμινή γεωπολιτική επιρροή τους, θα μπορούσαν να παίξουν επί ίσοις όροις με τους οικονομικά ισχυρούς της Ευρώπης. Κάθε χώρα όμως ακολούθησε διαφορετικούς δρόμους και βιώνει εκ διαμέτρου αντίθετα αποτελέσματα.
Ισως βέβαια ακόμη και για την Κύπρο να μην είναι τόσο αργά. Η φωνή της Μπιορκ ίσως να φτάσει και στη Μεγαλόνησο. Ενδεχομένως μάλιστα κάποιοι ήδη να σιγομουρμουράνε και εκείνον τον στίχο από το «Declare Independence» που λέει «Φτιάξτε το δικό σας νόμισμα… και σηκώστε ψηλότερα τη σημαία σας». Για ορισμένους θα είναι μια κίνηση εθνικισμού. Για άλλους αποτελεί την τελευταία ελπίδα σωτηρίας του πραγματικού ευρωπαϊσμού.
ΙΝFO
Ακούστε
«Declare Independence»
O μουσικός ύμνος της ανεξαρτησίας από την Ισλανδή τραγουδίστρια Μπιορκ γράφτηκε για περιοχές σαν το Θιβέτ αλλά… πλησιάζει συνεχώς και την ευρωζώνη
Διαβάστε
Cyprus, Seriously – New York Times
Το άρθρο του νομπελίστα οικονομολόγου Πολ Κρούγκμαν με το οποίο εισήλθε στη «συμμορία της κυπριακής λίρας», καλώντας την Κύπρο να εγκαταλείψει άμεσα την ευρωζώνη.
Διαβάστε
«Ρήξη; Διέξοδος από την κρίση της ευρωζώνης», Κώστας Λαπαβίτσας, Εκδόσεις Λιβάνη
Τα παραδείγματα Ισλανδίας – Αργεντινής και τα σενάρια εξόδου μιας χώρας από τη νομισματική ένωση από τον καθηγητή Κώστα Λαπαβίτσα και τους συνεργάτες του στη σχολή SOAS.
Σχόλια